بسم الله الرحمن الرحيم
« مخطوطی دیگر از مجموعه احادیث ابن الجعفریة و نسخه ای تازه یاب از کتاب الروضة منسوب به شیخ مفید»
درباره ي مجموعه احاديث ابن الجعفريه در ضمن دو مطلب به تفصيل سخن گفتيم. پس از اين به لطف وفضل الهي و توسط محقق ارجمند جناب آقاي غفراني به مجموعه ي كهن آستان قدس -كه تحقيق و نشر اين مجموعه احاديث در ميراث مكتوب شيعه بر اساس آن انجام شده است- دست يافتم. اين مجموعه غير از احاديث ابن الجعفريه شامل بخش هاي ديگري هم مي شود كه تقريبا به همين صورت در نسخه مجلس آمده است . و اين خود نكته اي شايان دقت در بررسي مجموعه هاي خطيست ، زيرا گاهي ديده مي شود دو مجموعه ي متفاوت داراي مطالب و ترتيبي مشابه هم هستند كه ممكنست بيانگر نحوه ارتباطي ميان اجزاي مجموعه باشد. تفاوتهاي مجموعه ي آستان قدس با مجموعه ي مجلس را در ادامه بيان مي كنيم:
- ابتداي مجموعه ي آستان قدس رساله اي به نام مصباح الانظار قرار دارد كه محتوي مناظره اي ساختگي با مايه ي عرفاني ميان (عالم) و (وافد) است. نسخه اي ديگر از اين رساله در كتابخانه آية الله مرعشي قرار دارد.
- بعد از این رساله ی دیگریست با عنوان (کتاب فیه خبر العالم و ما جری له مع الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام) در ضمن 5 برگ، محتوی خبری داستان گونه با مفاد سؤالاتیست که امیر المؤمنین علیه السلام از یکی از علما می پرسند و بر خلاف سائر احادیث، آن عالم به همگی پاسخ صحیح می دهد!
- سپس رساله ی کوتاهی در سه صفحه با عنوان (کتاب فیه خبر الأصمعی) قرار دارد که صورتی تفصیلی تر از حکایت مناجات دلسوز امام زین العابدین علیه السلام در کنار کعبه و برخورد اصمعی با ایشان است. رک: المناقب لابن شهر آشوب4 /150.

در ادامه مجموعه احادیث ابن الجعفریه و متصل به آن کتاب التعازی ابن الشجری و همچنین برخی احادیث متفرقه نسخه مجلس ومنتخبات عيون الاخبار الرضا علیه السلام و روضة الواعظین و کتاب الآداب الدینیه مرحوم طبرسی.

اما آنچه این نسخه را متمایز می سازد وجود فصلیست با عنوان (مجلس فی العمل مع السلطان و ما جاء فی ذلک) در حدود هشت برگ. این فصل در میان فصول منتخب روضة الواعظين و در سياق آنها قرار داده شده است. گرچه عنوان این فصل با دیگر سر فصل های روضة الواعظین، که با پیشوند (مجلس فی...) آغاز می شوند، همخوانست؛ اما با توجه به ذکر سند ولو ناقص در این فصل، با روش ابن فتال در ارسال احادیث سازگار نیست.
تقریبا تمام محتوای این فصل را مرحوم میرزای نوری در مستدرک الوسائل با انتساب به (کتاب الروضة شیخ مفید) نقل نموده است. به نظر می رسد ایشان با توسط مجموعه ی جباعی ره از این اثر نقل نموده، چه اینکه اولا آن را در ضمن منابع خود نشمرده؛ وثانیا در جایی از مستدرک تصریح می کند که به واسطه ی مجموعه ی جباعی از روضه نقل می کند: (الشيخ المفيد في الروضة، على ما في مجموعة الشهيد) {12/ 367}. مرحوم علامه ی مجلسی نیز در یک مورد به توسط مجموعه ی جباعی از این اثر نقل کرده است. [ج 72/ 104]. با توجه به نقلهای محدث نوری ره از این کتاب مشخص می شود موضوع این اثر حقوق و آداب برادران ایمانی بوده وشامل فصول مختلف می شده است. از جمله آن فصول فصلی در زمینه ی نحوه ی معاشرت عمال سلطان با مومنین بوده که در مجموعه ی مذکور گنجانده شده است.
فاضل محقق جناب آقای زمانی نژاد در تحقیق خود پیرامون آثار مفقود شیخ مفید ره درباره ی این کتاب سخن گفته و ذکر نموده اند که در مجموعه جباعی موجود در کتابخانه ی ملک جز یک حدیث، مورد دیگری که از کتاب روضه نقل کرده باشد نیافته اند. و با توجه به منتقل شدن مقدار زیادی از کتابخانه ی محدث نوری ره به کتابخانه ی آیة الله بروجردی ره ، نسخه ی ایشان را باید در آن جا جست. متأسفانه بنده به این نسخه دسترسی ندارم تا موارد نقل مرحوم جباعی از روضه را بیشتر بررسی کنم. اساتید بزرگواری که این نسخه را در اختیار دارند می توانند بنده را مرهون لطفشان نمایند.
جز اسناد این اثر در گفتار مرحوم جباعی به شیخ مفید ره قرینه ای بر انتساب این کتاب به ایشان نیست؛ مگر اینکه این رساله با ذکر رساله ی امام صادق علیه السلام به عبد الله نجاشی (که اول بار در اربعین حدیث ابن زهره نقل شده) آغاز شده که سند آن چنینست: أخبرنی أبو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه رضی الله عنه، عن أبیه، [عن] سعد بن عبد الله الأشعری، عن أحمد بن محمد بن عیسی عن أبیه محمد بن عیسی الأشعری عن عبد الله بن سلمان. این همان سندیست که ابن زهره ی حلبی در اربعین ونیز شهید ثانی در کشف الریبه ذکر کرده اند، و در هر دو سند راوی از ابن قولویه شیخ مفید ره است.

غیر از این مورد بقیه سندها نیمه مرسل هستند، یعنی از یک یا دو راوی قبل از امام روایت شده اند. در این میان این سند قابل توجه است: «وحدثنی أبی عن جدی عن أبیه عن صفوان قال دخل زیاد بن مروان علی مولای موسی بن جعفر علیهما السلام...» این روایت را محدث نوری از روضه نقل نکرده اما به نقل از المجموع الرائق ذکر کرده که او نیز این حدیث را به نقل از (اربعین ابی الفضل محمد بن سعید؟) مرسلا از صفوان آورده است. [مستدرک 13/ 135]

https://tttttt.me/kotob_sh/104
https://tttttt.me/kotob_sh/132

ابتدای مجموعه ش 284 آستان قدس

ابتدای احادیث ابن الجعفریه

ابتدای کتاب التعازی

ابتدای قسمتی از کتاب الروضه منسوب به شیخ مفید

نوشتار محقق فاضل جناب آقای زمانی نژاد درباره ی آثار مفقود شیخ مفید ره
چاپ شده در کنگره ی شیخ مفید ره

#أین_الناصر_والمنتقم


عن جابر عن أبي جعفر علیه السلام:«و إياك و شذاذ من آل محمد، فإن لآل محمد و علي راية و لغيرهم رايات، فالزم الأرض و لا تتبع منهم رجلا أبدا- حتى ترى رجلا من ولد الحسين، معه عهد نبي الله و رايته و سلاحه- فإن عهد نبي الله صار عند علي بن الحسين، ثم صار عند محمد بن علي و يفعل الله ما يشاء فالزم هؤلاء أبدا و إياك و من ذكرت لك‏...» [تفسیر العیاشي سورة البقرة: 148؛ ونحوه کتاب جعفر بن محمد بن شریح ح 112].

از امام باقر علیه السلام روایت شده که به جابر فرمودند: «مبادا به آنان که از آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) متفرق شده اند روی آوری! همانا خاندان محمد و علی (صلی الله علیهما وآلهما) را پرچمیست، ودیگران را نیز پرچمهاییست. پس حرکتی در زمین مکن واز هیچ یک از آنان پیروی مکن تا زمانی که مردی از فرزندان حسین علیه السلام را ببینی که عهد و پرچم و سلاح رسول خدا صلی الله علیه وآله را همراه دارد (که از معصومین قبل خود صلوات الله علیهم اجمعین به ارث برده است) ...پس فقط ملازم ایشان باش وبه آنان که گفتم (غیر ائمه علهیم السلام) نزدیک مشو...

حواشٍ علی دعاء السمات منقولة بعضها من خط الشهید قدس سره
المصدر: مکتبة جامعة طهران

فاجعه ی هجوم در کتاب روض المناظر في علم الأوائل و الأواخر، ابن شحنه حلبی (749- 815)
نسخه نور عثمانیه ش 3077

تهیه و ارسال: فاضل پژوهشگر آقای محمود نوروزی

نسخه فیض الله افندی

#تراث_مفقود_شیعه

تفسیر المعانی الظاهرة فی کنوز الدنیا والآخرة
از مجموعه ش 8956 مجلس

الذریعة 4/ 351
تفسير المعاني الظاهرة) في كنوز الدنيا والآخرة، ينقل عنه الشيخ أحمد بن سليمان البحراني في كتابه (عقد اللئال في مناقب النبي والآل) (الذي ألفه في (1117) ورأيت منه نسخة (كتابتها 1121) عند الشيخ محمد على المعروف بالسنقري بكربلا، وأخرى بطهران في كتب الحاج الشيخ محمد سلطان المتكلمين، أوله: (الحمد لله الأول بلا أول كان قبله، والآخر بلا آخر يكون بعده - إلى قوله - فانى مذ كنت ابن عشرين حتى ذرف سنى إلى خمسين متشوق إلى جمع كتاب يشتمل على فصول جامعة للزهد والموعظة والترغيب والترهيب من الاخبار المنقولة عن الأئمة الأطهار) أورد فيه مائة وثلاثة وثلاثين فصلا في أصول الدين، وفضائل المعصومين، وثواب زيارة كل واحد منهم، وفضائل بعض الأذكار والصلوات، والآداب، والأخلاق، وكيفية المعاشرة، والسلوك في الدنيا، وبعض أهوال دار العقبى، وذكر في أوله فهرس الفصول.

با این توصیف علامه ره امید دسترسی به کتاب فزونی می گیرد.

مجموعه سخنرانی های عالمانه ی استاد حاج سید محمد حسن رضوی در آیه ی مودت

مجلس اول: عظمت غیر قابل درک حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها و تجلی آن در آیه مودّت

✳️«بازیابی میراث شیعه از کتب فقهی قدماء»
#بازیابی_میراث

همان طور که حتما اطلاع دارید تا حدود سده یازدهم هجری قسمتهای پراکنده ای از میراث کهن شیعه در دست علما موجود بوده که هم اکنون در اختیار نیست.

از جمله افرادی که به این کتب دسترسی داشته اند و قسمتی از آنها را به ما منتقل کرده اند می توان به ابن ادریس، سید بن طاوس،علامه حلی، شهیدین، شیخ بهائی، علامه مجلسی رحمة الله علیهم اشاره کرد. خوشبختانه قسمت معظمی از این دست موارد توسط فقها و محدثین بزرگ شناسایی شده و در کتب روایی و استدلالی جایگاه خود را یافته است.برای مثال محقق حلی در معتبر و نکت النهایة از کتب اصیلی همجون جامع بزنطی نقل می کند که در وسائل هم بازتابی شده است. البته این که آیا پوشش صاحب وسائل ره کامل بوده یا مواردی از ایشان فوت شده، خود نیاز به تتبع و تحقیق مستقلی دارد.

در این میان برخی کتب فقهی هستند که به علت عدم شهرت، محتوای غنی تراثی آنان در مجامع فقهی و روایی مطرح نشده است. در اینجا قصد دارم به توفیق الهی به یک مورد اشاره کنم:


—الحاشیة النجّاریّة—


این حاشیه مرحوم شهید اول بر قواعد است که بجهت جمع آوری شدن آن توسط شاگرد وی ابن النجار به این نام خوانده می شود. این کتاب به تازگی در ضمن موسوعة الشهید الأول جلد 14 چاپ شده است.در ادامه قسمتهایی از منابع اولیه این کتاب را مرور می کنیم: (شایسته بود محقق بزرگوار دقت بیشتری در این موارد به خرج می دادند کما لا یخفی علی المُراجع)

ص 87- قوله (وکلمات الفرج) ابن بابویه عن أبیه عن محمد بن أحمد بن علی عن عبد الله بن الصلت عن حماد بن عیسی عن حریز بن عبد الله عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام الخ [کلمات فرج با این سند در کتب ابن بابویه یافت نشد]

ص 88- بخطّ المصنّف:قیل: لما غسل علي فاطمة صلوات الله عليهما قال له ابن عباس: أ غسلت فاطمة؟ قال: أ ما سمعت قول النبي صلی الله علیه وآله: هي زوجتك في الدنيا و الآخرة؟. [این روایت را مرحوم مجلسی از خط شیخ محمد بن علی جباعی از خط شهید نقل می کند بحار الأنوار 78/ 300]

ص 135- از کتاب السفر یحیی بن سعید حلی ره نقل می کند: وحکی لی شیخنا ابن نما انه سافر مع جدّنا شیخه ابن ادریس لزیارة أمیر المؤمنین علیه السلام الخ [این مطلب در مفتاح الکرامة 10/ 303 نیز به نقل از همین حاشیه آمده است]
ص 163- متضمن مطالب جالبی از فتاوی متقدمین در باب صوم نافله در سفر

نقل قول از یونس بن عبد الرحمن در صفحات 179، 191، 192

ص 181: ما رواه البزنطی فی أحادیث أبی عبد الله علیه السلام ...

ص 216- روی العلاء فی کتابه

ص 279- فی کتاب المشیخة لابن محبوب

نقل از کتب فقهی حسین بن سعید صفحات 435،458، 465، 466، 437

نقل از کتاب مسمع ص 507، 633

#تراث_مفقود_شیعه

خصائص الائمة علیهم السلام از شیخ مفید ره ؟
احادیثی به نقل از این کتاب
معنای (محدثه)، وفات رسول اکرم صلی الله علیه وآله، مصحف فاطمه سلام الله علیها
مجموعه 17380 مجلس

#أین_الناصر_والمنتقم

ولا یزال شيعتنا في حزن حتى يظهر ولدي الذي بشر به النبي صلى الله عليه و آله‏ وسلّم...

نسخة انتسخت من خطّ الإمام علیه السلام بوسائط

نسخة خزائنية من كتاب بصائر الدرجات الكبرى (النجف الأشرف)

متون كهن شيعه؛ بازيابی يا بازسازی؟

مدتیست كه انديشه ی بازسازي متون حديثي كهن شيعه به صورت جدی در جوامع علمي مطرح شده است. البته اصل اندیشه ی منبع یابی متون حدیثی پیشینه ای بس دور تر دارد که فعلا در صدد بحث تاریخی آن نیستیم. بیشترین فعالیت در این زمینه توسط آقای مدرسی طباطبایی و با تألیف کتاب میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری صورت گرفت. غیر از ایشان از فعالین و نظریه پردازان این رویکرد می توان به آقایان سید احمد مددی، سید محمد جواد شبیری، دکتر پاکتچی، و سید علیرضا حسینی اشاره کرد. (مقداری اشکالات روش شناسانه در این مورد وجود دارد که دکتر انصاری در طی مقالاتی متذکر شده اند؛ مطالبی که در ادامه مطرح می شود فارغ از این مشاکل و با فرض روشمند بودن بازسازیست).
آنچه بیشتر باب انتقاد به این رویکرد را باز می کند ادعای برخی صاحب نظران آنست که آن را دارای آثار گوناگونی در عرصه ی اجتهاد و موجب آسان سازی مراجعه به صدها مسأله شرعی و تحلیل آنها می دانند.[بازسازی متون کهن حدیث شیعه، تدوین سید محمد عمادی حائری، گفتگو با آیة الله مددی، ص131 ]؛ در حالیکه بازسازی متون بیشتر جنبه ی تاریخ پژوهی داشته و در مقام عمل تأثیر چندانی در بهره وری از متون حدیثی ندارد. مهم ترین اشکال این روش ظنی و احتمالی بودن آن در بسیاری از موارد است که باعث می شود تنها از دید تاریخی قابل اعتنا باشد.آنچه بعضی به عنوان آثار مهم بازسازی پنداشته اند از این قرار است:
از جمله گفته اند: یکی از فواید مهم بازسازی، یافتن تقطیع متون است. [همان،130]
ولی این فایده هیچ ارتباطی به بازسازی کتب ندارد. با در کنار هم گذاردن روایات می توان کاستی ها ی موجود در یک متن را تشخیص داد؛ اما مکتوب بودن متن، نقشی را ایفا نمی کند. در نقل های شفاهی هم این عملیات لازم و مفید همین فایده هست.
فائده ی مشهور دیگری که معمولا ذکر می شود اعتبار بخشی به احادیثیست که از منبع معتبر برگرفته شده اند. برای مثال روایت شده که امام صادق علیه السلام کتاب حلبی را تأیید فرمودند، بنا براین روایات بازسازی شده ی کتاب حلبی همگی معتبر خواهند شد.
این فایده نیز کارآیی چندانی ندارد، زیرا اولا: میراث عبید الله حلبی- که خود موثق است - از طریق معتبر به دست ما رسیده و مانند همه احادیث صحیحه قابل اعتماد است، پس تأیید امام صادق علیه السلام جز تقویت ظن حاصل دیگری ندارد. مگر این که بخواهیم به استناد این نقل مرسل و مجمل تمام روایات حلبی را مقطوع حساب نموده و بر هر روایت دیگری مقدم کنیم! حال اینکه برخی روایات حلبی مورد اعراض مشهور قرار گرفته است. اما روایاتی که از حلبی با طریق غیر معتبر به دست ما رسیده که راهی برای احراز وجود آنها در کتاب مورد تأیید حلبی نیست مگر با ضمیمه ی اصل شهرت کتب معتبره که از دیر باز مورد توجه محدثین بوده و خود نظریه ایست دیگر که مزیتی برای بازسازی محسوب نمی شود. به عبارت واضح تر ما یک منبع یابی داریم که عبارتست از حدس زدن منشأ مکتوب یک روایت؛ و یک بازسازی داریم که عبارتست از جمع آوری مستندات موجود یک مکتوب در کنار یکدیگر که البته پیش نیازش منبع یابیست اما نباید این جهت موجب خلط آثار و فواید آن با بازسازی شود.
ثانیا: از کتاب الایضاح قاضی نعمان استفاده می شود که حلبی دو کتاب فقهی- روایی به نامهای جامع و مسائل داشته؛ بنابراین مشخص نیست کتاب مورد تأیید امام علیه السلام کدام یک بوده است.
فقط به ذکر کتاب حلبی اکتفا کردم چون وضعیت سائر کتبی که ادعای صحت محتوای آن می شود (مثل کتاب یوم و لیلة یونس و فضل بن شاذان) به گونه ای مبهمست که گمان نمی رود مورد توجه علاقه مندان این نظریه باشد.
از جمله فواید مهمی که شمرده اند اینست که با این روش می توان تعارض اکثر احادیث را از میان برداشت. چرا که 80 در صد اختلافات احادیث از اختلالات موجود در نسخ متون اولیه ناشی می شود. متونی که توسط خود راوی و در حضور ائمه علیهم السلام نگاشته شده باشند از اعتماد بیشتری برخوردارند. [همان، 131-134]