✍️ الیویه روآ (Olivier Roy) استاد نظریه‌های اجتماعی و سیاسی در دانشگاه اروپایی فلورانس ایتالیاست. تخصص او در پیوند دادن دین و سیاست و همچنین مباحث مربوط به اسلام سیاسی و تأثیرات آن بر جوامع اروپایی و اسلامی از او چهره‌ای برجسته در میان متخصصان جنبش‌های جدید اسلامی ساخته است. این اسلام‌شناس فرانسوی که به نظریه «شکست اسلام سیاسی» شناخته می‌شود، باور دارد که اسلام سیاسی نه تنها زاده مدرنیسم است، بلکه هیچ راهی جز پذیرش منطق آن ندارد.
🔹الیویه روآ، این روزها با تحولات اخیر #افغانستان، به شدت محل رجوع بسیاری از مجامع علمی و رسانه‌ای قرار گرفته است. بی‌شک مهمترین سؤال پیش روی این داعیه‌دار #شکست_اسلام_سیاسی آن است که چرا شاهد رویش دوباره #اسلام‌گرایی در افغانستان هستیم.
🔹روآ چند روز پیش در گفتگویی با بی بی سی عربی، به مناسبت بیستمین سالگرد ۱۱ سپتامبر و قدرت گرفتن دوباره طالبان، به تازه‌ترین دیدگاه‌های خود پیرامون جنبش‌های اسلامی و آینده پیوند اسلام و سیاست پرداخت.
🔹او در این مصاحبه همچنان تأکید می‌کند که اسلام سیاسی به عنوان پروژه‌ای برای اداره کردن کشور و برقراری حکومت اسلامی شکست خورده است و ما شاهد جایگزینی برای پروژه اسلام سیاسی هستیم و آن عبارت است از نوعی اصول‌گرایی جدید و اسلام‌گرایی فرهنگی در جوامع بدون الگوی سیاسی.
🔹در این الگوی جدید حکومت‌های استبدادی عربی به عنوان جایگزینی برای اسلام سیاسی مجری اسلام‌گرایی می‌شوند. وی معتقد است که ما پس از دوره اسلام سیاسی در دهه 1990، الان به دوره #پساسلفیت منتقل شده‌ایم؛ از نگاه او الگوی سلفیت در حال کشیدن نفس‌های آخرش است و ما شاهد نوعی تنوع و تسامح در میدان دینداری هستیم.
🔻متن این مصاحبه را با کمی تلخیص در ادامه تقدیم می‌کنیم:
🔸بی بی سی عربی: شما از مهمترین نظریه‌پردازان بی‌اثر بودن نظریه #جنگ_تمدن‌ها هستید، آیا هنوز بر این موضع خودتان بعد از گذشت 20 سال از حوادث 11 سپتامبر پابرجا هستید؟
🔹الیویه روآ: بله، بنده معتقد هستم نظریه‌هایی که بعد از حوادث 11 سپتامبر درباره جنگ تمدن‌ها شکل گرفت درست نبود. زمانی که حمله‌های 11 سپتامبر رخ داد صداهایی بلند می‌گفت: «مسلمانان ارزش‌های ما را به چالش می‌کشند». منظور از این ارزش‌ها، ارزش‌هایی مانند دموکراسی، حقوق هم‌جنس‌گراها، فمینیسم و... بود. اما ما بعد از 16 سال از این قضیه شاهد بودیم که آمریکایی‌ها دونالد ترامپ را به ریاست‌جمهوری انتخاب کردند، کسی که برنامه‌هایش عبارت بود از مخالفت با فمینیسم و همجنسگرایی و مخالفت با حقوق اقلیات. پس مسئله دیگر مسئله ارزش‌های غربی نیست که بخواهد جایگاهش را در جهان سنتی حفظ کند. مثلا اگر به آمریکا دقت کنید در آنجا جنگ تمدن‌ها نیست بلکه جنگ فرهنگ‌ها و ارزش‌ها است؛ زیرا در آمریکا از دهه 1970 به بعد یك جبهه مسیحی ملی‌گرا به وجود آمد که مخالف با همجنسگرایی و اقلیات و مهاجران بود و در نقطه مقابل آن نیز یک جبهه لیبرال.
🔸بی بی سی عربی: شما در آثار خود از شکست پروژه اسلام سیاسی سخن گفته‌اید اما می‌بینیم که امروز طالبان دوباره به قدرت بازگشته‌اند، آیا هنوز هم بر نظرتان پابرجا هستید؟
🔹الیویه روآ: البته، #اسلام_سیاسی به عنوان پروژه‌ای برای مدیریت قدرت و جامعه از طریق یک دولت اسلامی شکست خورد. برای مثال شما اگر به #اخوان المسلمین در مصر بنگرید که به علت قلع و قمع آنها و یا از دست دادن پایگاه مردمی خود در مصر شکست خوردند و یا در تونس نیز نتوانستند مخالفان را جذب کنند و مجبور شدند که در بازی دموکراسی وارد شوند. باید در نظر داشت که به موازات شکست پروژه اسلام سیاسی، نوع دیگری از اصول‌گرایی دینی و فرهنگی ظهور کرد که دیگر رنگ و بوی سیاست به خود ندارد و نوعی بازسازی اسلام‌گرایی توسط استبدادهای عربی است.
🔹اگر به دهه 1990 نگاه کنید می‌بینید که این اسلام‌گرایان بودند که مجری حسبه (هیئت‌های امر به معروف و نهی از منکر) بودند و به مجازات هم‌جنس‌گرایان می‌پرداختند، اما الان این کار را چه کسانی انجام می‌دهند؟ دادگاه‌هایی که زیر نظر دولت‌ها است.
نظریه من این است که ما پس از پروژه اسلام سیاسی در دهه 1990 به یک دوره‌ای منتقل شده‌ایم که می‌توان آن را دوره پساسلفیت نامید. زیرا الگوی سلفیه نفس‌های آخرش را می‌کشد و ما الان شاهد تنوع در میدان دینداری هستیم. در دهه 1990 مسلمان خوب فقط مسلمان سلفی بود اما الان ما شاهد بازگشت صوفیه در مصر و مغرب و حتی ترکیه هستیم. در مغرب کسانی را می‌بینیم که در علنی کردن روزه‌خواری در ماه رمضان تردیدی به خود راه نمی‌دهند.
🔹جنبش‌های #بهار_عربی ایده دستیابی به شهروندی غیرمشروط به وابستگی دینی را مطرح کردند. ما در حال حاضر نسلی داریم که نسبت به نسل‌های قبلی مدارای بیشتر و سختگیری کمتری نسبت به مسائل هویتی دارد. تنها مشکل پیدا کردن یک مدل سیاسی مناسب است.
(ادامه دارد)
@dolatedin
🔹الیویه روآ، این روزها با تحولات اخیر #افغانستان، به شدت محل رجوع بسیاری از مجامع علمی و رسانه‌ای قرار گرفته است. بی‌شک مهمترین سؤال پیش روی این داعیه‌دار #شکست_اسلام_سیاسی آن است که چرا شاهد رویش دوباره #اسلام‌گرایی در افغانستان هستیم.
🔹روآ چند روز پیش در گفتگویی با بی بی سی عربی، به مناسبت بیستمین سالگرد ۱۱ سپتامبر و قدرت گرفتن دوباره طالبان، به تازه‌ترین دیدگاه‌های خود پیرامون جنبش‌های اسلامی و آینده پیوند اسلام و سیاست پرداخت.
🔹او در این مصاحبه همچنان تأکید می‌کند که اسلام سیاسی به عنوان پروژه‌ای برای اداره کردن کشور و برقراری حکومت اسلامی شکست خورده است و ما شاهد جایگزینی برای پروژه اسلام سیاسی هستیم و آن عبارت است از نوعی اصول‌گرایی جدید و اسلام‌گرایی فرهنگی در جوامع بدون الگوی سیاسی.
🔹در این الگوی جدید حکومت‌های استبدادی عربی به عنوان جایگزینی برای اسلام سیاسی مجری اسلام‌گرایی می‌شوند. وی معتقد است که ما پس از دوره اسلام سیاسی در دهه 1990، الان به دوره #پساسلفیت منتقل شده‌ایم؛ از نگاه او الگوی سلفیت در حال کشیدن نفس‌های آخرش است و ما شاهد نوعی تنوع و تسامح در میدان دینداری هستیم.
🔻متن این مصاحبه را با کمی تلخیص در ادامه تقدیم می‌کنیم:
🔸بی بی سی عربی: شما از مهمترین نظریه‌پردازان بی‌اثر بودن نظریه #جنگ_تمدن‌ها هستید، آیا هنوز بر این موضع خودتان بعد از گذشت 20 سال از حوادث 11 سپتامبر پابرجا هستید؟
🔹الیویه روآ: بله، بنده معتقد هستم نظریه‌هایی که بعد از حوادث 11 سپتامبر درباره جنگ تمدن‌ها شکل گرفت درست نبود. زمانی که حمله‌های 11 سپتامبر رخ داد صداهایی بلند می‌گفت: «مسلمانان ارزش‌های ما را به چالش می‌کشند». منظور از این ارزش‌ها، ارزش‌هایی مانند دموکراسی، حقوق هم‌جنس‌گراها، فمینیسم و... بود. اما ما بعد از 16 سال از این قضیه شاهد بودیم که آمریکایی‌ها دونالد ترامپ را به ریاست‌جمهوری انتخاب کردند، کسی که برنامه‌هایش عبارت بود از مخالفت با فمینیسم و همجنسگرایی و مخالفت با حقوق اقلیات. پس مسئله دیگر مسئله ارزش‌های غربی نیست که بخواهد جایگاهش را در جهان سنتی حفظ کند. مثلا اگر به آمریکا دقت کنید در آنجا جنگ تمدن‌ها نیست بلکه جنگ فرهنگ‌ها و ارزش‌ها است؛ زیرا در آمریکا از دهه 1970 به بعد یك جبهه مسیحی ملی‌گرا به وجود آمد که مخالف با همجنسگرایی و اقلیات و مهاجران بود و در نقطه مقابل آن نیز یک جبهه لیبرال.
🔸بی بی سی عربی: شما در آثار خود از شکست پروژه اسلام سیاسی سخن گفته‌اید اما می‌بینیم که امروز طالبان دوباره به قدرت بازگشته‌اند، آیا هنوز هم بر نظرتان پابرجا هستید؟
🔹الیویه روآ: البته، #اسلام_سیاسی به عنوان پروژه‌ای برای مدیریت قدرت و جامعه از طریق یک دولت اسلامی شکست خورد. برای مثال شما اگر به #اخوان المسلمین در مصر بنگرید که به علت قلع و قمع آنها و یا از دست دادن پایگاه مردمی خود در مصر شکست خوردند و یا در تونس نیز نتوانستند مخالفان را جذب کنند و مجبور شدند که در بازی دموکراسی وارد شوند. باید در نظر داشت که به موازات شکست پروژه اسلام سیاسی، نوع دیگری از اصول‌گرایی دینی و فرهنگی ظهور کرد که دیگر رنگ و بوی سیاست به خود ندارد و نوعی بازسازی اسلام‌گرایی توسط استبدادهای عربی است.
🔹اگر به دهه 1990 نگاه کنید می‌بینید که این اسلام‌گرایان بودند که مجری حسبه (هیئت‌های امر به معروف و نهی از منکر) بودند و به مجازات هم‌جنس‌گرایان می‌پرداختند، اما الان این کار را چه کسانی انجام می‌دهند؟ دادگاه‌هایی که زیر نظر دولت‌ها است.
نظریه من این است که ما پس از پروژه اسلام سیاسی در دهه 1990 به یک دوره‌ای منتقل شده‌ایم که می‌توان آن را دوره پساسلفیت نامید. زیرا الگوی سلفیه نفس‌های آخرش را می‌کشد و ما الان شاهد تنوع در میدان دینداری هستیم. در دهه 1990 مسلمان خوب فقط مسلمان سلفی بود اما الان ما شاهد بازگشت صوفیه در مصر و مغرب و حتی ترکیه هستیم. در مغرب کسانی را می‌بینیم که در علنی کردن روزه‌خواری در ماه رمضان تردیدی به خود راه نمی‌دهند.
🔹جنبش‌های #بهار_عربی ایده دستیابی به شهروندی غیرمشروط به وابستگی دینی را مطرح کردند. ما در حال حاضر نسلی داریم که نسبت به نسل‌های قبلی مدارای بیشتر و سختگیری کمتری نسبت به مسائل هویتی دارد. تنها مشکل پیدا کردن یک مدل سیاسی مناسب است.
(ادامه دارد)
@dolatedin
BBC News عربي
أوليفييه روا يتحدث عن عالم ما بعد 11 سبتمبر وماذا بقي من "صراع الحضارات"
هل كانت العولمة سبباً في إطلاق ما يعتقد متطرفون مسيحيون ومسلمون بأنها نهاية العالم؟ وهل كانت الحروب التي قادتها الولايات المتحدة من دون جدوى؟ حوار مع الكاتب الفرنسي في ذكرى الهجوم على برج التجارة العالمي.
✍️ علی عبدالرحمن الحذیفی: از حمله به «روافض» در حضور رفسنجانی تا دعوت به وحدت اسلامی!
🔸بخش دوم
🔹حال پس از ده سال، حذیفی با استناد به آیاتی از قرآن کریم که از اختلافات میان امت مسلمان و درافتادن در فتنه‌ها پرهیز می‌دهد، به وحدت اسلامی دعوت کرده است. او هشدار می‌دهد که گفتار و نوشتار ممکن است صفوف را از هم جدا و گروه‌ها را متفرق کند، بین چهره‌ها اختلاف افکند، از راه حق منحرف کند و اختلاف را گسترش دهد؛ زیرا پیامبر اکرم(ص) فرمودند «من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيراً أو ليصمت: هر که به خدای تعالی و به روز قیامت ایمان دارد باید به خیر و نیکی سخن گوید، یا باید که خاموش باشد».
🔹این سخنان را به سختی می‌توان سفارشی خواند؛ نه خطبه‌های نماز جمعه در عربستان از دستورالعملی هفتگی پیروی می‌کند (چنانکه مثلا در امارات خطبه‌های هر هفته به موضوعی ویژه اختصاص می‌یابد) و نه حذیفی ۷۶ ساله چندان از خود شخصیتی گوش به فرمان حاکمان نشان داده است.
🔹این نشان می‌دهد خاموشی و کم‌فروغی این روزهای گفتمان سلفیت در عربستان، تنها واکنشی به فشارهای حکومت و تشدید سیاست‌های لیبرالی در سالیان اخیر نیست. اینکه یکی از مهمترین و تندترین خطیبان جمعه در عربستان چنین مفصل در ثنای وحدت مسلمانان و کنار گذاشتن اختلافات خطبه می‌خواند، باید به مثابه نشانه‌ای دیگر از «پوست انداختن #نهاد_دین در عربستان» دیده شود.
🔹سال ۲۰۱۵ بود که پیش از این دوره تازه، با انتشار کتاب «ما بعد السلفیة» گفتگوهای بسیاری بر سر افول جریان سلفی و آینده پس از سلفیت درگرفت. دو نویسنده مصری و #نوسلفی کتاب، احمد سالم و عمرو بسیونی، در این اثر خوانشی تازه از سلفیت معاصر ارائه داده و با دست گذاشتن بر عواملی درون‌زا، آینده‌ای نزدیک را برای رسیدن به دوران #پساسلفیت پیش‌بینی کردند.
🔹از جمله این عوامل، خلأ مرجعیت فکری در سلفیت سعودی است؛ در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱، سه مرجع و ستون اصلی اندیشه سلفی، یعنی #ابن_باز، #البانی و #ابن_عثیمین از دنیا رفتند و سلفیت به یکباره به یک جنبش بی‌سر بدل شد که پس از آن دیگر نتوانست شخصیت‌های علمی برجسته‌ای در آن تراز به خود ببیند.
🔹از این گذشته، سلفیت تازگی و جذابیت نخستین خود را نیز از دست داد و از سوی دیگر خوی #دیگرستیزی شدید در سلفیان، دامن خود آنها را نیز گرفته و با اندک اختلاف‌هایی، جریان سلفیت فرقه فرقه شده و انشقاق‌های گسترده‌ای را به خود دید. اختلاف‌هایی که حتی به #تکفیر دوستان دیروز می‌انجامید.
🔹این همه در کنار عوامل برون‌زا و درون‌زای دیگر، چنین می نماید که دوران جدیدی را برای سلفیت رقم زده است؛ دورانی که دیگر نه تنها از کلیدواژه‌های «شرک» و «کفر» و «رافضی» و... بر منبرهای شیوخ سلفی عربستان چندان خبری نیست، بلکه همان حنجره‌هایی که تا دیروز خود آتش منازعات را می‌دمیدند، امروز خیرخواه امت شده و به وحدت مسلمانان و سکوت در برابر اختلافات دعوت می‌کنند.
@dolatedin
🔸بخش دوم
🔹حال پس از ده سال، حذیفی با استناد به آیاتی از قرآن کریم که از اختلافات میان امت مسلمان و درافتادن در فتنه‌ها پرهیز می‌دهد، به وحدت اسلامی دعوت کرده است. او هشدار می‌دهد که گفتار و نوشتار ممکن است صفوف را از هم جدا و گروه‌ها را متفرق کند، بین چهره‌ها اختلاف افکند، از راه حق منحرف کند و اختلاف را گسترش دهد؛ زیرا پیامبر اکرم(ص) فرمودند «من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيراً أو ليصمت: هر که به خدای تعالی و به روز قیامت ایمان دارد باید به خیر و نیکی سخن گوید، یا باید که خاموش باشد».
🔹این سخنان را به سختی می‌توان سفارشی خواند؛ نه خطبه‌های نماز جمعه در عربستان از دستورالعملی هفتگی پیروی می‌کند (چنانکه مثلا در امارات خطبه‌های هر هفته به موضوعی ویژه اختصاص می‌یابد) و نه حذیفی ۷۶ ساله چندان از خود شخصیتی گوش به فرمان حاکمان نشان داده است.
🔹این نشان می‌دهد خاموشی و کم‌فروغی این روزهای گفتمان سلفیت در عربستان، تنها واکنشی به فشارهای حکومت و تشدید سیاست‌های لیبرالی در سالیان اخیر نیست. اینکه یکی از مهمترین و تندترین خطیبان جمعه در عربستان چنین مفصل در ثنای وحدت مسلمانان و کنار گذاشتن اختلافات خطبه می‌خواند، باید به مثابه نشانه‌ای دیگر از «پوست انداختن #نهاد_دین در عربستان» دیده شود.
🔹سال ۲۰۱۵ بود که پیش از این دوره تازه، با انتشار کتاب «ما بعد السلفیة» گفتگوهای بسیاری بر سر افول جریان سلفی و آینده پس از سلفیت درگرفت. دو نویسنده مصری و #نوسلفی کتاب، احمد سالم و عمرو بسیونی، در این اثر خوانشی تازه از سلفیت معاصر ارائه داده و با دست گذاشتن بر عواملی درون‌زا، آینده‌ای نزدیک را برای رسیدن به دوران #پساسلفیت پیش‌بینی کردند.
🔹از جمله این عوامل، خلأ مرجعیت فکری در سلفیت سعودی است؛ در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱، سه مرجع و ستون اصلی اندیشه سلفی، یعنی #ابن_باز، #البانی و #ابن_عثیمین از دنیا رفتند و سلفیت به یکباره به یک جنبش بی‌سر بدل شد که پس از آن دیگر نتوانست شخصیت‌های علمی برجسته‌ای در آن تراز به خود ببیند.
🔹از این گذشته، سلفیت تازگی و جذابیت نخستین خود را نیز از دست داد و از سوی دیگر خوی #دیگرستیزی شدید در سلفیان، دامن خود آنها را نیز گرفته و با اندک اختلاف‌هایی، جریان سلفیت فرقه فرقه شده و انشقاق‌های گسترده‌ای را به خود دید. اختلاف‌هایی که حتی به #تکفیر دوستان دیروز می‌انجامید.
🔹این همه در کنار عوامل برون‌زا و درون‌زای دیگر، چنین می نماید که دوران جدیدی را برای سلفیت رقم زده است؛ دورانی که دیگر نه تنها از کلیدواژه‌های «شرک» و «کفر» و «رافضی» و... بر منبرهای شیوخ سلفی عربستان چندان خبری نیست، بلکه همان حنجره‌هایی که تا دیروز خود آتش منازعات را می‌دمیدند، امروز خیرخواه امت شده و به وحدت مسلمانان و سکوت در برابر اختلافات دعوت می‌کنند.
@dolatedin