🇦🇿 ələk اَلَک

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 sieve, fine mesh strainer, sift
فار= الک، غربال، سرند
(الک = تُرکی)
🇩🇪 das Sieb
🇹🇷 elek
@Azturkce 𐰠𐰀𐰚 - 𐰠𐰀𐰏

🇦🇿 dul دۇل

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 widow, widower
widowed
فار= بیوه (بیوه‌زن، بیوه‌مرد)
بی+وه(همسر)
🇩🇪 die Witwe, der Witwer
verwitwet
🇹🇷 dul
-------
دۇل؛
•اَرێ یوْخسا قادؽنؽ اؤلن آداما دئیێلێر.
•ائشێ اؤلمۆش یۏخسا بۏشانمؽش کێشی(اێنسان).
•اَرێنێن اؤلۆمۆندن سۏنرا اَره گئتمه‌مێش قادؽن هابئله آروادؽنؽن اؤلۆمۆندن سۏنرا ائولنمه‌مێش اَرکک.

اَن اسکی قایناق؛
اورخون یازیتلاری: تۇل ~ 𐱃𐰆𐰞
Dul;
•Əri yoxsa Qadını ölən adama deyilir.
•Eşi ölmuş yoxsa boşanmış kişi.
•Ərinin ölümündən sonra ərə getməmiş qadın və ya arvadının ölümündən sonra evlənməmiş ərkək.

Ən əski qaynaq;
Orxun yazıtları: Tul ~ 𐱃𐰆𐰞
@Azturkce

🇦🇿 kirit کیریت
kilit کیلیت
kilid کیلید

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Lock
فار = قفل، کلید
(قفل=عربی همریشه با قاپالی ترکی)
(#کلید=به ظاهر عربی با ریشه و بن تُرکی کیر، کیری، کیرتمک، کیریتمک, گیر، گیرمک.
واژه گیر، گیر کردن، درگیر، درگیر شدن، درگیری، گرفتن، گیرنده، گرفتار، گریبان، گیرودار، گیره، گِرد، گره در زبان فارسی نیز از ریشه ترکی کیر(گیر) و گیرمک و کیرتمه هستند.)
ر>ل ت>د
کیریت(گیریت) > کیلیت > کیلید > کلید
🇩🇪 Schloss
🇹🇷 kilit, kirit
---------------
ر>ل ت>د
کیریت > کیلیت > کلید
کؤکو; کیر > گیر >کیرمک >گیرمک
کیرتمک > کیریتمک
قایناق؛ دیوان لغات التورک
ماحمود قاشقارلی
R>L T>D
Kirit > kilit > kilid
Kökü; Kir > gir / kirmək > girmək
kirtmək > kiritmək
Qaynaq; Divan-ü Lüğat əl-Türk
Mahmud Qaşqarlı
🔓 @Azturkce 🔒 𐰚𐰃𐰼𐰃𐱅

🇦🇿 kilim کیلیم

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Kilim
فار= گلیم (= تُرکی)
🇩🇪 Kelim
🇹🇷 kilim
—————
کیلیم؛
هۏوسۇز(هاوسؽز)، خۏوسۇز(خاوسؽز، خابسؽز) خالچا و قالؽ‌یا دئییلیر.
•کیلیم ایله خالچانؽن آیرؽمؽ کیلیمده آرغاجؽن اۏلماماسؽندادؽر.
Kilim;
•Hovsuz(havsız), xovsuz(xavsız, xabsız) xalça və qalıya deyilir.
•kilim ilə xalçanın ayrımı kilimdə arğacın olmamasındadır.
@Azturkce

🇦🇿 kiliz کیلیز
giliz گیلیز
(həsir ❌ حصیر)
Qaşqayı=həcir قاشقایی= حجیر

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Wicker, burlap
فار= حصیر (عربی حصيرة)
🇩🇪 das Flechtwerk, Sackleinen
🇹🇷 hasır
---------
کیلیز؛ > گیلیز؛
•قۇرۇ کیلیز(گیلیز)اۏتۇندان تۏخۇنمۇش.
•قۇرۇدۇلمۇش قامؽش، سازاق و کیلیز اۏتۇ چۇبۇغۇندان و یارپاغؽندان هۆرۆلمۆش.
•قۇرۇدۇلمۇش بیتکی ایپجیگیندن و ایپلیکجیگیندن تۏخۇنمۇش.
•بیتکی‌سل ایپسیللردن هۆرۆلمۆش اۏلان.
Kiliz; > giliz
•Quru kikiz(giliz) otundan toxunmuş.
•Qurudulmuş qamış, sazaq və kilizotu(gilizotu) çubuğundan və yarpağından hörülmüş.
•Qurudulmuş bitki ipciyindən və iplikciyindən toxunulmuş.
•bitkisəl ipsillərdən hörülmüş olan.
@Azturkce

Uşaqlar üçün qısa öykü

🐥 Fərik ilə Ərik 🍑 = fərə ilə qaysı
👵🏻 Qarınənə ilə Fərik 🐥
———————————————
Biri varmış, biri yoxmuş, göylərdə Tanrıdan savayı kimsə yoxmuş,
Yerdə isə bir Qarınənə və onun çox sevdiyi bir Fəriyi varmış.
Fəriyə gündə su, darı verib, ondan yiyəlik olarmış, fərik də qarınənəni severmiş.

Qarınənənin həyətinin bağçasında bir ərik ağacı da varmış, yay gəldikdə əriklər yetişərdilər.
Qarınənə onları gördükdə ağzı sulanırdı ancaq nə yazıq ki ağaca çıxa bilmirdi.
yel ara-sıra bir yetişmişin yerə salanda, Qarınənə yerdən dəbərincə fərik qaçıb əriyi götürürdü.
Qarınənə yalvarsa-yaxarsa da fərik onun sözlərini saymırdı.
Fərik sonunda Qarınənəni cana gətiri. Birgün Qarınənə ocağın yanında oturub, maşanı(közgünü) isə odun içinə qoymuşdu.
Birdən yel vurub bir ərik yerə saldı, Qarınənə durub onu götürmək istədi ancaq fərik tez atılıb əriyi götürdü. Qarınənə isə közgünü(maşanı) oddan götürüb Fəriyin götünə basdı.
Fərik çığıra-çığıra qaçıb götünü bağçadakı arxın suyuna qoydu ama ondan sonra Qarınənədən daha küsdü, onu görəndə dalını, arxasını çevirirdi.
Ərik də düşəndə daha götürmürdü.
Qarınənə gahdan götürüb yesə də canına sinmirdi.
Əriklər yerə tökülüb-tökülüb yozlaşırdılar(xarab olurdular) ancaq onları götürüb yeyən yoxudu.
Axır Qarınənə fəriyin çağırıb dedi:
Fəriyim Fəriyim ərik düşdü gəl ye!!!
Fərik də dedi: Qarınənə Qarınənə götüm bişdi gəl ye!!! 😁
———————————————
👵🏻🍑🐥 @Azturkce 🐥🍑👵🏻

اۆمیدین کسمه معجز، یاز آنان تعلیم ائدن دیلده
گزر بیر ارمغان تک دفترین بیل چین و تاتاری.
🔸میرزه علی مؤعجۆز شبیسترلی
«دۏغۇم گۆنۆ ۹ آغلار-گۆلردیر.»

Ümidin kəsmə Möcüz, yaz anan təlim edən dildə
Gəzər bir ərməğan tək dəftərin bil Çin o Tatarı.
🔹Mirzə Əli Möcüz Şəbistərli
«doğum günü 29 martdır.»
@Azturkce

🇦🇿 tunc تۇنج

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Bronze
فار= برنز، مفرغ
(برنز =اروپایی، مفرغ =عربی)
🇩🇪 die Bronze
🇹🇷 tunç, bronz
@Azturkce 🥉 𐱃𐰆𐰣𐰲 - 𐱃𐰆𐰲 #dəmirgil

🇦🇿 yeralma یئرآلما
(Kartof❌qartop)

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Potato
فار= سیب‌زمینی
(ترجمه از یئر‌آلما و Pomme de terre)
🇩🇪 der Kartofel, die Kartofeln
🇹🇷 patatez
kıbrıs= badadez
🇹🇲 Kartoşka
🇺🇿 Kartoshka
Uyğur = Berenge بەرەڭگە
🇰🇬 Kartoşka
🇰🇿 Bottaşıq
@Azturkce 🍠🥔 𐰘𐰃𐰼:𐰞𐰢𐰃𐰞𐰀 #bitki

بیلیردینیزمی تۆرک دۆنیاسؽندا یالنؽز گۆنئی‌ آزربایجان و دۏغۇ تۆرکیستاندا بۇ بیتکینین آدینا تۆرک کؤکنلی سؤزجۆک ایشلندیگینی؟
بۆتۆن رسمی تۆرک دیللرینده اؤزگه‌دن آلؽنما سؤزلر ایشله‌نیر.

بۇ سؤزجۆک تۆرکیه تۆرکچه‌سینده ده واردؽر آنجاق باشقا بیتکی‌یه «یئرآلماسؽ» بیچیمینده ایشله‌نیر.

[یئر‌آلمانؽن یایغؽنلاشماسؽ ایله یاناشؽ اینسان تۏپلۇلۇغۇ ایکی قاتا یۆکسلدی.
ائوچیل دیرگیلرین(حئیوانلارؽن) ده تۏپلۇلۇغۇ آرتدؽ آنجاق بیر چۏخ دَلؽم(وحشی) دیرگیلرین سۏیو کسیلدی، بیر چۏخۇنۇن یاشام آلانی دارالدؽغؽ اۆچۆن توپلولوقلارؽ آزالدؽ.]

یئر اۆزۆنده ۴۰۰۰ جۆره یئرآلما واردؽر.

{•یئرآلما آدلانما ایسه قاجار تۆرک دؤولتینه قایؽدؽر.
یئرآلما ایلک اۏلاراق فتحعلی‌شاه قاجار چاغینداSir John Malcolm سیر جان مَلکوم آراچؽلؽغؽ ایله قاجار ائلخان‌لؽغؽنا گلدی و ایلک ده گۆنئی‌آزربایجانؽن کرج بؤلگه‌سینده پشند آدلی کندده اکیلدی. اۏ چاغ «ملکُم آلؽسؽ» آدلانؽردؽ.
ناصیر‌الدین شاه قاجار چاغؽندان سۏنرا فرانسؽزجا Pomme de terre سؤز چئویریله‌رک «یئر‌آلما» آدلاندؽ.}

Bilirdinizmi Türk dünyasında yalnız Güney Azərbaycan və Doğu Türkistanda bu bitkinin adına Türk kökənli sözcük işləndiyini?
Bütün rəsmi Türk dillərində özgədən alınma sözlər işlənir.
Patates, kartof, kartoşka yerinə «Yeralma» sözcüyü işlənə bilər.

Bu sözcük Türkiye Türkcəsində də vardır ancaq başqa bitkiyə «Yeralması» biçimində işlənir.

[•Yeralmanın yayğınlaşması ilə yanaşı dünya topluluğu iki qata yüksəldi.
Evçil dirgilərin də topluluğu insanla birlikdə artdı ancaq bir çox dəlim(vəhşi) dirgilərin soyu kəsildi, bir çoxunun da yaşam alanı daraldığı üçün topluluqları azaldı.]

Yerüzündə 4000 cürə yeralma vardır.

{•yeralma adlanma isə Türk-Qacar dövlətinə qayıdır.
Yeralma ilk olaraq Fətəli şah Qacar çağında Sir John Malcolm araçılığı ilə Qacar elxanlığına gəldi və Güney Azərbaycanın Kərəc bölgəsində Pəşənd adlı kənddə əkildi. O çağ «Məlkom Alısı» adlanırdı.
Nasirəddin şah Qacar çağından sonra Fransızca «Pomme de terre» sözü çevirilərək «Yeralma» adlandı.}
🥔🍠 @Azturkce 🍠🥔

🇦🇿
güney = yeralması یئرآلماسؽ
quzey = Yerarmudu یئرآرمۇدۇ

köküyumru günəbaxan / ayçiçəyi
کؤکۆیۇمرۇ گۆنه‌باخان / آی‌چیچگی

Zəngan ağzı= Murçalıq زنگان= مۇرچالؽق
bir sıra bölgələrdə: Şalğam, Şəlğəm
بیر سیرا بؤلگه‌لرده: شالغام، شلغم

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 the Jerusalem artichoke, sunroot
sunchoke, wild sunflower
topinambur, earth apple
فار= سیب زمینی ترش، سیب‌ترشی
شلغم ترشی، یرآلماسی
🇩🇪 Topinambur
🇹🇷 yeralması
@Azturkce 𐰘𐰃𐰼:𐰞𐰢𐰃𐰞𐰀𐰽𐰃𐰣 #bitki

تۇرکیه دؤولت قۇرۇلۇ اؤزبکیستاندا سئوینج و جۏشقۇ ایچه‌ریسینده «گلدی گلدی گلدی، شیر جهان گلدی» «آلاگؤز بۏی، قاراگؤز بوی» ازگیلری و تۆرک گله‌نگی ایله قارشؽلاندؽ.

شیر جهان=جهان‌ؽن(گؤیهان‌ؽن، گؤکهان‌ؽن، گؤی‌خانؽن، کئیهان‌ؽن) ‌آسلانؽ

آسلان آرخاسؽندا گۆنش ایسه بیر چۏخ بؤیۆک تۆرک دؤولتلرینین بایراغؽ، سانجاغؽ، نیشانؽ، تۇغۇ، دامغا-تۇغراسؽ(مؤهورلری) و یا کسدیکلری پارا اۆزه‌رینده اۏلمۇشدۇر، سلجوقلو‌لارین، قزنه‌لی‌لرین، تئیمۇرلۇلارؽن، قؽزؽلباش-شاهسئون(صفوی)‌لرین، آوشارلارؽن و اَن سۏن قاجارلارؽن.

Türkiyə dövlət qurulu Özbəkistanda sevinc və coşqu içərisində «gəldi gəldi gəldi şir-i cəhan gəldi», «Alagöz boy, qaragöz boy» əzgiləri və Türk gələnəyi ilə qarşılandı.

Şir-i cəhan=cəhanın(cihanın, göyhanın, gökhanın, keyhanın, göyxanın) aslanı

Aslan arxasında günəş isə bir çox böyük Türk dövlətinin bayrağı, sancağı, tuğu, nişanı, damğa-tuğrası(möhürləri) və kəsdikləri para üzərində olmuşdur, Səlcuqluların, Qəznəlilərin, Teymurluların, Qızılbaş-Şahsevən(Səfəvi)lərin, Avşarlının və ən son Qacarların.
@Azturkce

🇦🇿 altın / altun آلتؽن / آلتۇن
qızıl قؽزؽل

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Gold, Au
فار= طلا، زَر
(طلا =به ظاهر عربی احتمالا از تالای ترکی،
زَر و زرین از ساری و سارین تُرکی)
🇩🇪 das Gold
🇹🇷 Altın
—————————
آلتؽن دۏغادا آل ایله قؽزؽل بۏیاقدا و ایشلندیکجه پارلاق سارؽ اۏلسا دا آنجاق گۆنۆمۆزده آغ و باشقا بۏیاق‌لاردا و ایسته‌نیلن دگرده ده اۆره‌دیلیر.

Altın doğada Al ilə qızıl boyaqda və işləndikcə parlaq sarı olsa da ancaq günümüzdə ağ və başqa boyqaqlarda habelə istənilən dəyərdə də ürədilir.
—————————
@Azturkce 🥇 𐰞𐱃𐰆𐰣 #dəmirgil

بؤلگه‌لرینیزده تورکجه داش آدلاری بیلدیکلرینیز واردیرسا یازین، اونلاری دا آراشدیریب پایلاشیم ائدک.
اَن دگرسیز داش اولسا دا بئله دیل آچیسیندان چوخ دگرلیدیر.

Bölgələrinizdə Türkcə daş adları bildikləriniz vardırsa yazın onları da araşdırıb paylaşım edək.
Ən dəyərsiz daş olsa da belə dil açısından çox dəyərlidir.

🌱 🪨 🌱 🪨 🌱

دونیادا ۳ تور جانلی وار:
۱- نورمال جانلی‌لار (بوتون جانلی‌لار)
۲- ارزینجانلی‌لار
۳- آزربایجانلی‌لار

بیراز دا سویچولوق ائدک😉

باشقا بیر دئییم ده دئییر: اَرزینجانلی و آزربایجانلی دئییلسنسه نورمال جانلی‌سان.🙀

Dünyada 3 tür canlı var:
1-Normal canlılar (bütün canlılar)
2-Ərzincanlılar
3-Azərbaycanlılar

😁 Biraz da soyçuluq edək 😉

Başqa bir deyim də deyir:
Ərzincanlı və Azərbaycanlı deyilsənsə normal canlısan 🙀 😂
@Azturkce

🇦🇿 gil گیل
kil کیل
qızıl torpaq قؽزؽل تۏرپاق
ət torpaq اَت تۏرپاق

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Clay, Clay soil
فار= رُس، گِل رُس، خاک رُس
(گِل=تُرکی از قیر / کیر به اتیمولوژی #کلید (کیریت) مراجعه شود. ر > ل
قیر / کیر > کیل > گیل > گِل)
🇩🇪 der Ton (Bodenart), der Tonerde
🇹🇷 kil, killi toprak
@Azturkce

🎼 Millətəm میللتَم 🎼

Azadlığa könül verən bu sevdadan dönən deyil
آزادلیغا کؤنول وئرن بو سئودادان دؤنن دئییل

🔹Elçin Cəfərli ائلچین جعفرلی🔸

🇦🇿 kötük کؤتۆک
ağac kötüyü آغاج کؤتۆگۆ

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 the stump, Tree stump
فار= کُنده (درخت)
🇩🇪 der Baumstumpf
(Strunk, Stubben, Stumpen
Stuken, Stucken, Wurzelstock)
🇹🇷 kütük, ağaç kütüğü
—————————
kötük;
Ağacda: Kəsilmiş ağacın gövdəsinin qalanı və kökə yapışan bölümü.
•Dişdə: diş kötüyü, diş çürüdükdən sonra diş ətində qalan bölüm.
•Genəldə: alt bölüm ~altda yoğun olan ~ bir nəsənin işləndikdən sonra atılan bölüm.
•Yazıda: Ana dəftər ~ yazılmış rəsmi qeydə dəftərinə kötük deyilir.

کؤتۆک؛
•آغاجدا: آغاج کؤتۆگۆ ~ کسیلمیش آغاجؽن گؤوده‌سینین قالانؽ و کؤکه یاپؽشان بؤلۆمۆ.
•دیشده: دیش کؤتۆگۆ ~ دیش چۆرۆدۆکدن سۏنرا دیش اَتینده قالان بؤلۆم.
•گئنل‌ده: آلت بؤلۆم ~ آلتدا یۏغۇن اۏلان ~ بیر نسه‌نین ایشلندیکدن سۏنرا آتؽلان بؤلۆم.
•یاز‌ؽدا: آنا دفتر ~ یازؽلمؽش رسمی قئید دفترینه کؤتۆک دئییلیر.
—————————
@Azturkce

🇦🇿 söyüd سؤیۆد، سؤڲۆد

🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿 Willow, sallow, osier
فار= بید
🇩🇪 die Weide
🇹🇷 söğüt
------------
yaxlaşıq 400 tür söyüd tanılanıbdır.
یاخلاشؽق ۴۰۰ تۆر سؤیۆد تانؽلانؽبدؽر.
------------
@Azturkce 🌿🌳 #bitki