💠 #تاریخ_معاصر

🔺کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲

گذار از نظم سیاسی باز نوزاد به نظم سیاسی بسته سرکوبگر

▪️هفتادمین سالگشت کودتا ۲

✍علی دینی ترکمانی


🔸کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از بزنگاه های مهم تاریخی ایران در دوره معاصر است که نقش جدی در شکل گیری مسیر منتهی به ظهور و بروز انقلاب داشت. نادیده گرفتن این رویداد منفی مهم تاریخی و انداختن بار تبیینی علل اصلی وقوع انقلاب روی دوش نقدهای روشنفکران، اگر دال بر وجود عمد و غرض خاص در توضیح و تبیین نباشد حتما نشانه‌ای از ناآگاهی جدی معتقدان به چنین باورهای نادرستی است. این مطلب کوتاه تلاشی است مختصر در جهت ارایه توضیحی روشمند در باره اهمیت این واقعه در گذار از نظم سیاسی باز نوزاد سال های ۱۳۲۰ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به نظم سیاسی‌ای که رفته رفته بسته و محدود تر شد و حکومت شاه را در معرض تندباد اجتناب ناپذیر انقلاب قرار داد.

▪️برای صورت بندی این بحث، از  روش موسوم به "خلاف وقايع" (counterfactual) كه در فلسفه "شرطيه خلاف واقع" ناميده مي‌شود، استفاده می کنیم. این روش، در اصل، با امکان پذیر کردن تاسیس آزمایشگاه تاریخی فرضی، اجازه می دهد پاسخ به پرسش یا مساله ای، تا جایی که ممکن است مبرای از قضاوت های ذهنی تحلیل گر بشود. به بیانی دیگر، اجازه می دهد پاسخ یا تبیین، عینیت بیشتری پیدا کند و قابل آزمون برای همگان نیز باشد.  اگر کودتا رخ نمی داد، روند تحولات بعدی چگونه می شد؟ چنانچه پاسخ به این پرسش، همان چیزی باشد که در تاریخ واقعی رخ داده است پس می‌توان، نتیجه گرفت که به جای امکان‌های مختلف، تنها یک امکان، تحت هر شرایطی تجلی عینی پیدا می‌کرد که همانا وقایع ثبت شده بعد از کودتا است. اما اگر، پاسخ متفاوت باشد، می‌توان نتیجه گرفت که تاریخ ثبت شده، تنها امکان نبوده است. امکان‌های دیگری نیز وجود داشته ولی به دلیل عواملی چون نقش شخصیت در تاریخ یا دخالت خارجی مجال بروز پیدا نکرده‌ است.

🔸يرواند آبراهاميان در كتاب كودتا (۱۳۹۳) مي‌گويد "تمامي اين اگرها در زمره تاريخ غير واقعي قرار مي‌گيرند و به رغم اينكه جذاب هستند بر گمانه‌زني صرف استوارند. اين‌گونه خيال پردازي‌هاي بي‌پايان را مي‌توان بدون رسيدن به هيچگونه نتيجه‌گيري ادامه داد". اما برخلاف باور وي، اين اگرها در چارچوب رويكرد روش‌شناختي خلاف وقايع، معنادارند و اتفاقاً مي‌تواند موجب بروز نتيجه‌گيري مشخصي بشود. آنچه آبراهاميان در ادامه سخن مذكور مي‌گويد از قضا تاییدی جدی است بر این ادعا. وی می گوید:

"ما مي‌دانيم كه ميراث كودتا چهار پي‌آمد قابل توجه داشت:
۱. ملي‌زدايي از صنعت نفت
۲. نابودي مخالفان سكولار
۳. مشروعيت زدايي مرگ‌بار از نظام شاهنشاهي
۴. تشديد طرز فكر پارانوئيد (توطئه انگاري) غالب در سياست ايران.
به بياني ديگر، كودتا تاثير عميق، نه تنها بر سياست و اقتصاد ايران بلكه بر فرهنگ عمومي و امري گذاشت كه برخي آن ها را ذهنيت مي‌نامند".

▪️با پذیرش اين پيامدهاي چهارگانه به عنوان ميراث كودتا، آن روي ديگر سكه، در چارچوب روش‌شناسي خلاف وقايع چنین است: در صورت نبود كودتا و نبود این میراث‌های چهارگانه، به احتمال زياد، موازنه قدرتي ميان جريان ملي‌گرا به رهبري دكتر محمد مصدق و شاه برقرار و امكان طي مسير ديگري فراهم مي‌شد؛ مشروعيت حكومت شاه سريع افول نمي‌كرد و ذهنيت دايي‌جان ناپلئوني نيز قوي‌تر نمي‌شد. اگر کودتا نمی شد، احتمالاً وقايع زنجيره‌اي بعدي كه يكي پس از ديگري چاشني ديناميت انفجاري انقلاب را تامين ‌كردند به وجود نمي‌آمد؛ مانند منقبض شدن فضاي سياسي، ارايه حق كاپيتولاسيون به آمريكا و سركوب واكنش اعتراضي روحانيون در فيضيه قم در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، اجراي ناقص اصلاحات ارضي، انحلال احزاب فرمايشي ايران نوين و مردم و تاسيس حزب فراگير رستاخيز در سال  ۱۳۵۴ با تاکید بر این شعار: "حزب فقط حزب رستاخیر".

🔸کودتای ۲۸ مرداد، به مثابه بزنگاه تاریخی مهم، ذهنیت اجتماعی را به این سو هدایت کرد که حتی اقدامات قابل فهمی چون اصلاحات ارضی را صرف نظر از روش اجرای نادرست آن، ناشی از دست نشاندگی حاکمیت ارزیابی کند و در نتیجه در این باره تندروی هایی صورت بگیرد. یا تاسیس صنایع مونتاژ را در قالب "بورژوازی کمپرادور" (سرمایه داری وابسته) قرار دهد و آن را نقد کند. در غیاب کودتاُ نوع برخورد با همین اقدامات متفاوت می‌شد. همینطور اعتراض به کاپیتولاسیون و تبدیل آن به یکی از سرفصل های مهم در براندازی حکومت شاه ریشه در ذهنیت اجتماعی داشت که شاه را دست نشانده عامل خارجی می دانست. این ذهنیت در خلا اجتماعی شکل نگرفته بود. زائیده ی منطقی و بلافصل این بزنگاه منفی مهم بود. در غیاب کودتا، نه چنین حقی برای آمریکا امکان تجلی پیدا می‌کرد و نه ذهنیت منفی در برابر این کشور بوجود می‌آمد....


متن کامل:

https://cutt.ly/xwgc2RdI

#نقش_کودتا_در_بازتولید_استبداد

🔹🔹🔹
🖋 کانال کانون صنفی معلمان ایران

🆔 @KSMtehran