احساس تنهایی احساسی فردی است که در روابط اجتماعی برساخته می‌شود. با وجود این، پدیدۀ تنهایی بیشتر از اینکه تحت تأثیر کمیّت روابط اجتماعی باشد به کیفیت روابط اجتماعی وابسته است. ممکن است فردی دارای شبکۀ روابط اجتماعی گسترده‌ای باشد اما همچنان احساس تنهایی کند، در حالی‌که فردی دیگر روابط اجتماعی محدود ولی عمیق‌تری داشته باشد و در نتیجه کمتر احساس تنهایی کند.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

دوستان گرامی!
از این پس، مقالات علمی و پژوهشی‌ای که در علوم انسانی-اجتماعی خوانده‌ام و می‌خوانم و به نظرم ارزش خواندن دارند را در کانال تلگرامی‌ام به اشتراک خواهم گذاشت. لطفاً شما هم مقالات خوبی که در علوم انسانی-اجتماعی خوانده‌اید را با من در میان بگذارید.
با سپاس

مسعود زمانی مقدم
https://tttttt.me/masoudzamanimoghadam

#پیشنهاد_مقاله (۱)

▪️«دوگانهٔ فرد/جامعه در اندیشۀ دورکیم: دوگانه­‌ای کاذب یا واقعی»
✍️ آرش حیدری و سجاد سرحدی
مجلهٔ جامعه‌شناسی ایران، پاییز ۱۳۹۲، ۱۴ (۳): صفحات ۹۰ تا ۱۱۵

🔅@masoudzamanimoghadam

انسانی با آگاهی و اندیشه‌ورزیِ بیشتر، انسانی است با کشمکشِ درونیِ بیشتر. چنین انسانی به تناقض‌های خویش به خوبی واقف است. چنین انسانی هر چند ممکن است آرامش بیرونی داشته باشد ولی درون‌اش متلاطم و درگیر است. البته بی‌شک چنین انسانی بیشتر از دیگرانی که آگاهیِ کمتری دارند، در تحققِ انسانیتِ خویش گام بر می‌دارد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

بهتر است آنچه واقعاً هستیم بیشتر از مدرک یا هر عنوانی که داریم باشد و نه کمتر از آن. یکی از بدترین کژکارکردهای آموزش عالی ایران در دو ده‍هٔ اخیر بی‌ارزش کردن مدرک دانشگاهی به واسطهٔ کالایی شدن و بازاری شدن علم و دانشگاه بوده است. به‌ویژه وجود این همه مدرک دکتری تخصصی (PhD) بدون فعالیت و پشتوانهٔ علمی تأسف‌بار است.

پ. ن: کارتون از یوری کوزوبوکین

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

‏«ﺩﺭﺁﻣﺪﯼ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ‏» ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‌ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻣﻬﻢ ﻭ تأﺛﯿﺮﮔﺬﺍﺭ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ و جامعه‌شناسی آفرینش ادبی است ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﭘﻮﯾﻨﺪﻩ، ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ، ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻭ ﺟﺎﻣﻌﻪ‌ﺷﻨﺎﺱ ﻓﻘﯿﺪ، ﮔﺰﯾﻨﺶ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩ است‌. این کتاب شامل سی‌ویک مقالۀ خواندنی از بیست متفکر (ﻟﻮﮐﺎﭺ، ﺑﺎﺧﺘﯿﻦ، ﺁﺩﻭﺭﻧﻮ، ﺑﺮﺷﺖ، ﮔﻠﺪﻣﻦ، ﮔﺮﺍﻣﺸﯽ ﻭ ...) در حوزۀ جامعه‌شناسی ادبیات است. پیشگفتار طولانی و پرمایهٔ پوینده در وصف مقالات کتاب نیز راهنمای خوبی برای فهم بهتر آن‌هاست. ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ ﻭ ﺭُﻣﺎﻥ ﻋﻼﻗﻪ‌ﺍﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺩﺍﺭﻡ و ﺭﺷﺘﮥ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﻭ ﺗﺨﺼﺼﯽ‌ﺍﻡ ﺟﺎﻣﻌﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺍﺳﺖ، ﺍﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﯽ‌ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺟﺬﺍﺏ، ﺧﻮﺍﻧﺪﻧﯽ ﻭ ﺁﮔﺎﻫﯽ‌ﺑﺨﺶ ﺍﺳﺖ. به‌علاوه، ترجمهٔ ﻓﻮﻕ‌ﺍﻟﻌﺎﺩﻩ ﺧﻮﺏ ﻭ ﺩﻗﯿﻖ ﺁﻥ ﺑﺮ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪﯼ ﺍﺛﺮ ﺍﻓﺰﻭﺩﻩ ﺍﺳﺖ. خواندن این اثر را به علاقه‌مندان ادبیات و رُمان و همچنین به علاقه‌مندان جامعه‌شناسی ادبیات و هنر پیشنهاد می‌کنم.

#پیشنهاد_کتاب

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

امروز سیصد و نهمین زادروز ژان-ژاک روسو، فلیسوف و اندیشمند بزرگ فرانسوی در عصر روشنگری، است. اگرچه دربارۀ اندیشه‌های روسو بسیار نوشته‌اند، اما امیل دورکیم در کتاب «مونتسکیو و روسو: پیشگامان جامعه‌شناسی» با نگاهی نسبتاً متفاوت به جنبه‌های اجتماعی اندیشه‌های او پرداخته است. دورکیم با تحلیل دقیق مؤلفه‌های اجتماعی اندیشۀ روسو، او را در کنار مونتسکیو به‌عنوان پیشگامان جامعه‌شناسی می‌نامد. شاید این عنوان برای فیلسوفی که با نگاهی رومانتیک وضع طبیعی را به وضع مدنی ترجیح می‌داد و اساساً به جامعۀ خویش بدبین بود، عجیب باشد. اما دورکیم اهمیت جامعه و سعادت بشری در اندیشۀ روسو را از طریق بررسی نظرات او در باب قانون و حاکمیت به درستی نشان می‌دهد. اگر به چیستی جامعه و نظریهٔ اجتماعی علاقه دارید، خواندن کتاب را پیشنهاد می‌کنم. البته برای فهم کامل کتاب، آشنایی کافی با نظریه‌های اجتماعی ضرورت دارد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

#پیشنهاد_مقاله (۲)

▪️«بررسی تطبیقی رابطۀ رانتیریسم و الگوی حکمرانی خوب: مطالعۀ شش کشور ایران، کویت، آذربایجان، اندونزی، مالزی و ترکیه»
✍️ سیدوحید میره‌بیگی
فصلنامۀ علوم اجتماعی، تابستان ۱۳۹۵، ۲۵ (۷۳): صفحات ۱۱۶ تا ۱۶۹

🔅 @masoudzamanimoghadam

دو ایدۀ پیشرفت و موفقیت شاید در نگاه نخست ایده‌های بسیار سازنده و جذابی به نظر برسند، ولی هر دو ایده می‌توانند نابودکنندۀ زیستنِ واقعی هم باشند. هر دو ایده به آینده‌ای نظر دارند که آمدن و یا نیامدن‌اش بر ما معلوم نیست. هر دو ایده اکنونِ ما را تحت تأثیر قرار داده و از بین می‌برند. هر دو ایده، موجب اضطراب‌ها و استرس‌های شدیدی می‌شوند. شاید بتوان این دو ایده را نوعی توهم نیز به شمار آورد، زیرا اساساً حتی پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها نیز ماندگار و همیشگی نخواهند ماند. آیا بهتر نیست ایده‌های موفقیت و پیشرفت در زندگی را برای خودمان مجدداً تعریف کرده و آن‌ها را با توجه به شیوهٔ کنونی زیستن‌مان تفسیر کنیم؟ شاید بهتر باشد موفقیت و پیشرفت را به زمان حال گره بزنیم و نه اینکه آن‌ها را به آینده موکول کرده و زمان حال را فدای آن کنیم.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

فردا ادگار مورن ۱۰۰ ساله می‌شود. اندیشمندان بسیار کمی این بخت را دارند که تا این سن زنده بمانند و فعالیت کنند. ادگار مورن در هشتم جولای ۱۹۲۱ در پاریس زاده شد. به دلیل گوناگونی زمینه‌های فکری‌اش و تأکیدش بر میان‌رشته‌ای بودن شناخت، به‌سختی می‌توان او را صرفاً یک فیلسوف یا یک جامعه‌شناس و یا یک انسان‌شناس و ... دانست. او متفکری است که پای خود را فراتر از حوزه‌های محدود علمی می‌گذارد. مبحث پیچیدگیِ اندیشه و شناخت در مرکز آثار فکری و علمی او جای می‌گیرد. خوشبختانه چند اثر مهم او به فارسی ترجمه شده است. او در کتاب «درآمدی بر اندیشۀ پیچیده» می‌نویسد: «اندیشۀ ساده‌گر پیچیدگی واقعیت را نابود می‌کند، حال‌آنکه اندیشۀ پیچیده تا حد ممکن شیوه‌های ساده‌گر اندیشه را در خود ادغام می‌کند، اما درعین‌حال از پذیرش نتیجه‌های مثله‌کننده، فروکاهنده و تک‌بعدی‌ساز و در نهایت گمراه‌کنندۀ ساده‌گری که خود بازتابِ امر واقعی در واقعیت به شمار می‌آورد سرباز می‌زند. ... هدف اندیشۀ پیچیده این است که پیوندهای میان عرصه‌های رشته‌های گوناگون علمی را گزارش دهد. اندیشۀ پیچیده خواهان شناخت چندبعدی است. اما مطابق با این اندیشه، شناخت کامل ممکن نیست. و در واقع، یکی از اصول پیچیدگی، ناممکن بودن علم مطلق حتی در نظریه است. اندیشۀ پیچیده اصل ناکامل‌بودگی و عدم قطعیت را می‌پذیرد».

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

#پیشنهاد_مقاله (۳)

▪️«بازاندیشی و ازخودبیگانگی در تحصیلات دانشگاهی»
✍️ محمدرضا کلاهی
فصلنامۀ مطالعات جامعه‌شناختی، بهار و تابستان ۱۳۹۹، ۲۷ (۱): صفحات ۱۴۵ تا ۱۶۹

🔅 @masoudzamanimoghadam

نسبی‌گرایی و شکاکیت لازمۀ علوم انسانی-اجتماعی است، اما اگر پژوهشگر علوم انسانی-اجتماعی در نسبی‌گرایی و شکاکیت غرق شود، اندیشه و فعالیت علمی‌اش فلج خواهد شد. هنری استیوارت هیوز در کتاب «آگاهی و جامعه» می‌گوید: «ویلهلم دیلتای در اواخر عمر چنان از فکر کتاب‌هایی که ناتمام گذارده بود رنج می‌کشید که شب‌ها خواب به چشمانش نمی‌آمد. بی‌آنکه به جایی برسد، تلاش می‌کرد تا مگر از چنبر نسبی‌گرایی و شکاکیتی که از افکارش لازم می‌آمد، راهی به بیرون باز کند».

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

در کلاب‌هاوس دربارهٔ علوم اجتماعی ایران گفت‌وگو می‌کنیم و به معرفی کتاب‌ها و مقالات علوم اجتماعی می‌پردازیم. اگر تمایل دارید به گروه بپیوندید 👇

کتاب «مشرکی در خانوادهٔ پیامبر» داستان عاشقانهٔ زندگی ابوالعاص و زینب (دختر پیامبر) را روایت می‌کند. نویسندهٔ اصلی کتاب دکتر حسن محدثی، از استادان ارجمند جامعه‌شناسی است که با همکاری دکتر بیژن عبدالکریمی، از استادان خوش‌فکر فلسفه، این اثر را خلق کرده است. این کتاب روایتی مستند و البته ادبی از یک رابطهٔ عاشقانه در صدر اسلام است که دکتر محدثی آن را با قلم روشن و جذاب خود در اختیار ما قرار داده است. یکی از ویژگی‌های اصلی کتاب، نگاه انسانی، همدلانه و متفاوت‌اش به تاریخ و روابط انسانی و اجتماعی در بطن تاریخ است. افزون بر این، رویکرد انتقادی و اجتماعی دکتر محدثی نیز در متن مشاهده می‌شود. به‌طوری‌که بارها از مفاهیمی همچون جایگاه و منزلت اجتماعی، فرهنگ مردسالار، جنسیت، منافع اقتصادی، فرهنگ قومی و قبیله‌ای برای فهم بهتر روابط و مناسبات شخصیت‌های داستان استفاده می‌شود. به نظرم نکته مهم اخلاقی کتاب بیش از هر چیز دیگر، اهمیت مدارای اجتماعی است؛ می‌توان علی‌رغم اختلاف عقیده و نظر، روابطی انسانی، مبتنی بر احترام و مدارا برقرار کرد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

یکی از شرط‌های لازم برای ایجاد یک گفت‌وگوی منطقی، خواستن و پذیرفتن رویکرد عقلایی-منطقی است. وگرنه به قول کارل پوپر، بحث عقلانی تأثیری عقلانی بر کسی که نمی‌خواهد نگرش عقلانی و منطقی را بپذیرد نخواهد داشت.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

#پیشنهاد_مقاله (۴)

▪️«سیاست‌های بازاری‌شدن علوم انسانی بعد از انقلاب اسلامی ایران»
✍️ سردار فتوحی
فصلنامۀ مطالعات فرهنگ-ارتباطات، بهار ۱۴۰۰، ۲۲ (۵۳): صفحات ۲۹۱ تا ۳۱۲

🔅 @masoudzamanimoghadam

🔸 باد در هلند سخاوتمندانه می‌وزد!

مسعود زمانی مقدم
(منتشرشده در ماهنامهٔ انشا و نویسندگی، شمارهٔ ۱۲۹، تیر ۱۴۰۰، صفحه ۶۰)

اواخر آذرماه ۱۳۹۸ بود که وارد هلند شدم. یکی از نخستین چیزهایی که از همان ابتدا نظرم را جلب کرد، وزش باد بود؛ چیزی که در هشت‌ماه اقامتم در هلند همواره شاهدش بودم. وزش باد از سمت دریای شمال که گاه ملایم بود و گاه شدید به‌حدی که رعب‌آور می‌نمود. واقعیت این است که باد با طبیعت و فرهنگ و صنعت هلند گره خورده است، و نیز با تاریخ هلند، وقتی که استعمارگران هلندی بادبان‌های کشتی‌هایشان را می‌افراشتند، به قصد فتح جهان. هلندی‌ها از قرن‌ها پیش بادی که پیوسته در دشت‌های هموار سرزمین‌شان می‌گشت را تسخیر کرده بودند با آسیاب‌های بادی. آسیاب بادی که امروزه نمادی از هلند است و حتی در کشورشان برای آن روز ملّی آسیاب بادی تعیین کرده‌اند. آسیاب بادی برای آن‌ها کارکردهای زیادی داشته از تخلیۀ آب اضافی چاه‌ها و رودخانه‌ها از زمین‌هایی که پایین‌تر از سطح دریا بودند تا آرد کردن غلات، گرفتن روغن و عصارۀ گیاهان و دانه‌های روغنی و نیز ارّه کردن چوب‌ها برای نجاری و قایق‌سازی. امروزه حدود هزار آسیاب بادی سنتی در هلند باقی مانده است و تقریباً همۀ شهرهای هلند حداقل یکی از این آسیاب‌ها را دارند.
هلندی‌ها وزش باد در این کشور را هوشمندانه به فرصتی مبدل کرده‌اند. حتی امروزه نیز از انرژی طبیعی باد به بهترین وجه بهره می‌گیرند. در سراسر هلند، به‌ویژه در مناطق ساحلی، تعداد بسیار زیادی از توربین‌های بادی عظیم برای تولید الکتریسیته را می‌توان به چشم دید که بخش مهمی از برق کشور را تأمین می‌کنند. استفاده‌ از انرژی پایان‌ناپذیر و سخاوتمندانۀ باد هم کم‌هزینه‌تر از دیگر منابع انرژی است و هم اینکه آلودگی زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کند. فکر می‌کنم در هلند ارزش باد آنقدری باشد که آن را استعاره‌ای از بی‌اعتباری در تعبیر «بادِ هوا» ندانیم.

@masoudzamanimoghadam

دربارهٔ کنشگری جامعه‌شناسان در شبکه‌های اجتماعی

نخست، اگرچه انتظار می‌رود جامعه‌شناسان به شیوه‌ای علمی و تحلیلی به مسائل اجتماعی بپردازند، اما فضای مجازی فعالیت خاص خودش را می‌طلبد. اینجا جای تحلیل علمی مفصل در باب مسائل نیست، برای این کار باید پژوهش کرد و کتاب و مقالهٔ علمی نوشت. در فضای پُرسرعت و رنگارنگ شبکه‌های اجتماعی، به اشتراک‌گذاریِ خلاصه و چکیدهٔ نظرات و برداشت‌ها برای مخاطبان سودمندتر است. تأثیرگذاری در این فضا بیشتر با ساده‌نویسی و کوتاه‌نویسی حاصل می‌شود، نه با قلم‌فرسایی‌های طولانی و ملال‌آور. باید سعی کرد اصل مسأله و ایده‌ها را در میان گذاشت، تا شاید موجب تأملی در مخاطبان شود. اما برای فهم عمیق‌تر باید کتاب خواند و تفکر کرد. دوم، قرار نیست کنشگری جامعه‌شناسان در فضای مجازی صرفاً با رویکردی جامعه‌شناختی باشد، بلکه جامعه‌شناسان نیز به‌عنوان عضوی از جامعه و به‌عنوان یک انسان اجتماعی می‌توانند دامنهٔ فعالیت خود را صرفاً محدود به یک رشتهٔ خاص تخصصی نکنند. ⁦سوم، هر نظری که جامعه‌شناسان در این فضا ارائه می‌کنند، وحی منزل نیست و صرفاً از تجربه‌ها و دیدگاه‌های آن‌ها نشأت می‌گیرد. مهم گفتن و خواندن و تأمل در نظرات است، بی‌آنکه لزوماً آن را بپذیریم. چهارم، کنشگری جامعه‌شناس‌ها در شبکه‌های اجتماعی، اگر نگوییم وظیفه‌ای اجتماعی، دست‌کم تلاشی ارزشمند در بازاندیشی در خویش و تعامل با دیگران است. پنجم، جامعه‌شناسان نه ژورنالیست‌اند و نه سلبریتی، که از آن‌ها انتظار واکنش سریع به اخبار و رخدادهای گوناگون روزمره را داشته باشیم.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

به نظرم فضای دانشگاهی علوم اجتماعی در ایران اگرچه عمدتاً مبتذل و آشفته است، اما پتانسیل زیادی برای فعالیت جدی علمی نیز دارد. از این‌رو، بخش مهمی از این ابتذال دانشگاهی را حاصل کم‌کاری و بی‌توجهی بسیاری از خود دانشگاهیان می‌دانم که از این فضای بالقوۀ موجود بهرۀ علمی نمی‌برند و دانشگاه را به ابزار ارتقای شغلی و درآمدزایی فروکاسته‌اند.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam