2ጴጥሮስ 1:1
ይህ የመፅሓፍ ቅዱሳችን ክፍል በግራንቪል ቫርፕ የግሪክ definite article አጠቃቀም ሕግ መሰረት የጌታችን እየሱስ ክርስቶስ አምላክነት ከሚያረጋግጡ ክፍሎች ውስጥ አንደኛው ነው። ስለዚህ ሕግ ከዚህ በፊት አይተን ስለነበረ እሱን መለስ ብላቹ ማንበብ ይቻላል።
ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ ሙስሊም ሰባኪያን ይሄን ክፍል ለማጣጣል ሙከራ ማድረጋቸውን ተገንዝበናል። ምንም ያህል ሙግታቸው ውሃ የማያነሳ፣ እውቀት የጎደለውና ቅጥፈት የሞላበት ቢሆንም መልስ መስጠት አስፈላጊ ሆኖ ተገኝቷል። ከሙስሊም ሰባኪያን ሁሌ በማያውቀው ነገር ገብቶ ለሚበጠብጠው አንዱ ሰባኪ የሰጠነው መልስ እንደሚከተለው ነው።
የልጁ ሙግት እንዲህ ብሎ ይጀምራል
“...በ 330 ድኅረ-ልደት በተዘጋጀው በኮዴክስ ሳይናቲከስ እና በ 350 ድኅረ-ልደት በተዘጋጀው በኮዴክስ ቫቲካነስ መካከል የቃላት ሆነ የአሳብ ልዩነት አላቸው፥ ፊተኛው ኮዴክስ ሳይናቲከስ ያዘጋጁት ኢየሱስን "ጌታችን" ሲሉት ኃለኛው ኮዴክስ ቫቲካነስ ያዘጋጁት ደግሞ "አምላካችን" ብለውታል፦”
መልስ
በመጀመሪያ ደረጃ፣ ይሄ ልጁ የሰጠው የእድሜ ቁጥር(dating) ከየት እንዳመጣው አይታወቅም። ኮዴክስ ሳይናይቲከስ ከየት አምጥቶ ነው ኮዴክስ ቫቲካነስ በላይ እረጅም እድሜ የኖረው? ይሄ ልጅ ለራሱ ሙግት እንዲጠቅመው አውቆ እየዋሸ ነው ወይም ደግሞ አያውቅም ማለት ነው። ደረጃቸውን የጠበቁ የቴክስቿል ክሪትሲዝም መፅሓፍት እንደሚገልፁት፣ እነኚህ ሁለቱ እደ ኪታባት በእድሜ ቢቀራረቡ እንኳን ኮዴክስ ቫቲካነስ እንደሚቀድም(the oldest) መሆኑን ይገልፃሉ። ለምሳሌ J.K.Elliot, New Testament Textual Criticism: The Application of Thoroughgoing Principles, page 65 ላይ እንዲህ ብሎ ፅፏል “Cavallo suggested dates of 350(A.D)for codex Vaticanus and 360 for codex Sinaiticus..” ስለዚህ በግልፅ ኮዴክስ ቫቲካነስ ቀድሞ የተፃፈ መሆኑን እንረዳለን። ክርስትናን የማይቀበለው ታወቂው ምሁር ባርት ሔርማን(Bart Ehrman) እንኳን በመፅሃፉ ውስጥ ስለ ማርቆስ 1:41 ሲያወራ (ይህ ክፍል በሁለቱም ኮዴክሶች ውስጥ ቢኖርም) ኮዴክስ ቫቲካነስ የበለጠ ረጅም እድሜ እንዳለው ይናገራል። (Bart D.Ehrman, studies in the textual criticism of the new testament, 2006: page 123)። ስለዚህ፣ ሳይናይቲከስ ቀድሞ የተፃፈ ነው የሚለው ሙግት ውሸት መሆኑን ካሁኑ ደምድመን አለፍን ማለት ነው።
ይሚቀጥለው የልጁ ሙግት እንዲህ ይላል:-
“2ኛ ጴጥሮስ 1፥1 የኢየሱስ ክርስቶስ ባሪያና ሐዋርያ የሆነ ስምዖን ጴጥሮስ፥ *በጌታችን እና በመድኃኒታችን በኢየሱስ ክርስቶስ* ጽድቅ ካገኘነው ጋር የተካከለ የክብር እምነትን ላገኙ። ϲυμεων πετροϲ δουλοϲ και αποϲτο λοϲ ιυ χυ τοιϲ ϊϲο τιμον ημιν λαχου ϲιν πιϲτιν ειϲ δι καιοϲυνην του κυ ημων και ϲωτη ροϲ ιυ χυ
እዚህ አንቀጽ ላይ በኮዴክስ ሳይናቲከስ "ኮዩ" κυ ብሎታል፥ "ኮዩ" የሚለው ቃል "ኩስ" κος ለሚለው አገናዛቢ ዘርፍ ሲሆን "ጌታችን" ማለት ነው። "ኩስ" κος የሚለው "ኩርዮስ" κύριος ማለትም "ጌታ" ለሚለው ምጻረ ቃል ነው። ቀጣዩን ልዩነት ደግሞ እንመልከት፦
2ኛ ጴጥሮስ 1፥1 የኢየሱስ ክርስቶስ ባሪያና ሐዋርያ የሆነ ስምዖን ጴጥሮስ፥ *በአምላካችን እና በመድኃኒታችን በኢየሱስ ክርስቶስ* ጽድቅ ካገኘነው ጋር የተካከለ የክብር እምነትን ላገኙ። ϲυμεων πετροϲ δουλοϲ και αποϲτο λοϲ ιυ χυ τοιϲ ϊϲο τιμον ημιν λαχου ϲιν πιϲτιν ειϲ δι καιοϲυνην του θυ ημων και ϲωτη ροϲ ιυ χυ
እዚህ አንቀጽ ላይ በኮዴክስ ቫቲካነስ "ቶዩ" θυ ብሎታል፥ "ቶዩ" የሚለው ቃል "ቴስ” Θς ለሚለው አገናዛቢ ዘርፍ ሲሆን "አምላካችን" ማለት ነው። "ቴስ” Θς የሚለው “ቴኦስ” θεός ማለትም "አምላክ" ለሚለው ምጻረ ቃል ነው።
ታዲያ የቱ ነው ትክክል? ስንል ኮዴክስ ሳይናቲከስ በእድሜ ኮዴክስ ቫቲካነስን በ 20 ዓመት ስለሚበልጥ የቀደመው በአንጻራዊ ተአማኒት አለው።
መልስ
1. ቅድም እንዳረጋገጥነው፣ ኮዴክስ ቫቲካነስ በእድሜ ከሳይናይቲከስ ይበልጣል እንጂ አያንስም። ይሄ ኡስታዝ ተብዬ ግን እንዴት ለራሱ ሙግት ብሎ እንደሚዋሽ እዩት። በሱ ሙግት እንሂድ ካልን፣ ቫቲካነስ በእድሜ ስለሚበልጥ የበለጠ ተቀባይነት ስለሚኖረው “#በአምላካችን እና በመድኃኒታችን በኢየሱስ ክርስቶስ” የሚለው ትርጉም ትክክል ነው ማለት ነው።
2. ሲጀምር፣ የእደ ክታባቱን ትክክለኛነት ወይም ተቀባይነት ለመረዳት እድሜ ብቻ በቂ አደለም። የፀሓፍቱ (scribes, copyist) ጥንቃቄና ትክክለኛነት(accuracy) በጣም አስፈላጊ ነው። ለምሳሌ ኮዴክስ 1739 የሚባለው ማኑስክሪፕት የ10th century እደ ኪታብ ቢሆንም እጅግ በጥንቃቄ የተፃፈ በመሆኑ እንደ 3ኛ፣ 4ኛ ወይም 5ኛ ም.አመት ማኑስክሪፕት ነው የሚታየው።
3. ኮዴክስ ቫቲካነስ ደግሞ ከሳይኒቲከስ ሲወዳደር እጅግ በጣም ፅዱ፣ ስርዝ ድልዝ ያልበዛበትና ንፁህ ተብሎ ነው የሚታወቀው። በሱ ላይ ደግሞ p75 ከሚባለው በጣም ጥንታዊ ማኑስክሪፕት(ሳይናቲከስ እና ቫቲካነስን በ~150 አመት የሚቀድም) ጋር ተቀራራቢ ከመሆኑ የተነሳ ተመሳሳይ ምንጭ (common ancestors) እንዳላቸው ይነገራል። ይህ ደግሞ ቫቲካነስ ከሳይናይቲከስ ይበልጥ ተቀባይነት እንዲኖረው ያደርገዋል። ላስነብባቹ:-
4. Eldon Jay Epp, Perspectives on New Testament Textual Criticism Collected Essays, 1962-2004; 2005 page 154 ላይ እንዲህ ይላል “...Codex Vaticanus holds a unique position since its text is not only pre-Syrian but substantially free from Western and Alexandrian adulteration......moreover, vaticanus very far exceeds all other documents in neutrality of text....codex Sinaiticus is next in purity among all other manuscripts..” ይህ ክፍል የሚነግረን፣ ኮዴክስ ቫቲካነስ ከሁሉም ማኑስክሪፕቶች የበለጠ ተዓማኒና ንፁህ መሆኑን ነው። ሳይናይቲከስ ደግሞ ከእሱ የሚቀጥል እንደሆነ ነው። በዚህው መፅሓፍ ገፅ 339 ላይ እንዲህ ይላል “...Original text is to be found in the best manuscripts, and the best manuscripts are, FIRST, CODEX VATICUNUS & SECONDARILY;CODEX SINAITICUS...” “..ኦሪጅናል ፅሁፎች የሚገኙት ምርጥ የሚባሉ እደ-ኪታባት ውስጥ ሲሆኑ፣ ምርጥ የሚባሉ ደግሞ #በመጀመሪያ_ደረጃ ቫቲካነስ ሲሆን ቀጥሎ ደግሞ ሲናይቲከስ ነው..”
page 338 ላይ እንዲህ ይላል “..texts of p75 and codex vaticanus are almost identical, a fact that demonstrates that there is virtually a straight line from...
ይህ የመፅሓፍ ቅዱሳችን ክፍል በግራንቪል ቫርፕ የግሪክ definite article አጠቃቀም ሕግ መሰረት የጌታችን እየሱስ ክርስቶስ አምላክነት ከሚያረጋግጡ ክፍሎች ውስጥ አንደኛው ነው። ስለዚህ ሕግ ከዚህ በፊት አይተን ስለነበረ እሱን መለስ ብላቹ ማንበብ ይቻላል።
ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ ሙስሊም ሰባኪያን ይሄን ክፍል ለማጣጣል ሙከራ ማድረጋቸውን ተገንዝበናል። ምንም ያህል ሙግታቸው ውሃ የማያነሳ፣ እውቀት የጎደለውና ቅጥፈት የሞላበት ቢሆንም መልስ መስጠት አስፈላጊ ሆኖ ተገኝቷል። ከሙስሊም ሰባኪያን ሁሌ በማያውቀው ነገር ገብቶ ለሚበጠብጠው አንዱ ሰባኪ የሰጠነው መልስ እንደሚከተለው ነው።
የልጁ ሙግት እንዲህ ብሎ ይጀምራል
“...በ 330 ድኅረ-ልደት በተዘጋጀው በኮዴክስ ሳይናቲከስ እና በ 350 ድኅረ-ልደት በተዘጋጀው በኮዴክስ ቫቲካነስ መካከል የቃላት ሆነ የአሳብ ልዩነት አላቸው፥ ፊተኛው ኮዴክስ ሳይናቲከስ ያዘጋጁት ኢየሱስን "ጌታችን" ሲሉት ኃለኛው ኮዴክስ ቫቲካነስ ያዘጋጁት ደግሞ "አምላካችን" ብለውታል፦”
መልስ
በመጀመሪያ ደረጃ፣ ይሄ ልጁ የሰጠው የእድሜ ቁጥር(dating) ከየት እንዳመጣው አይታወቅም። ኮዴክስ ሳይናይቲከስ ከየት አምጥቶ ነው ኮዴክስ ቫቲካነስ በላይ እረጅም እድሜ የኖረው? ይሄ ልጅ ለራሱ ሙግት እንዲጠቅመው አውቆ እየዋሸ ነው ወይም ደግሞ አያውቅም ማለት ነው። ደረጃቸውን የጠበቁ የቴክስቿል ክሪትሲዝም መፅሓፍት እንደሚገልፁት፣ እነኚህ ሁለቱ እደ ኪታባት በእድሜ ቢቀራረቡ እንኳን ኮዴክስ ቫቲካነስ እንደሚቀድም(the oldest) መሆኑን ይገልፃሉ። ለምሳሌ J.K.Elliot, New Testament Textual Criticism: The Application of Thoroughgoing Principles, page 65 ላይ እንዲህ ብሎ ፅፏል “Cavallo suggested dates of 350(A.D)for codex Vaticanus and 360 for codex Sinaiticus..” ስለዚህ በግልፅ ኮዴክስ ቫቲካነስ ቀድሞ የተፃፈ መሆኑን እንረዳለን። ክርስትናን የማይቀበለው ታወቂው ምሁር ባርት ሔርማን(Bart Ehrman) እንኳን በመፅሃፉ ውስጥ ስለ ማርቆስ 1:41 ሲያወራ (ይህ ክፍል በሁለቱም ኮዴክሶች ውስጥ ቢኖርም) ኮዴክስ ቫቲካነስ የበለጠ ረጅም እድሜ እንዳለው ይናገራል። (Bart D.Ehrman, studies in the textual criticism of the new testament, 2006: page 123)። ስለዚህ፣ ሳይናይቲከስ ቀድሞ የተፃፈ ነው የሚለው ሙግት ውሸት መሆኑን ካሁኑ ደምድመን አለፍን ማለት ነው።
ይሚቀጥለው የልጁ ሙግት እንዲህ ይላል:-
“2ኛ ጴጥሮስ 1፥1 የኢየሱስ ክርስቶስ ባሪያና ሐዋርያ የሆነ ስምዖን ጴጥሮስ፥ *በጌታችን እና በመድኃኒታችን በኢየሱስ ክርስቶስ* ጽድቅ ካገኘነው ጋር የተካከለ የክብር እምነትን ላገኙ። ϲυμεων πετροϲ δουλοϲ και αποϲτο λοϲ ιυ χυ τοιϲ ϊϲο τιμον ημιν λαχου ϲιν πιϲτιν ειϲ δι καιοϲυνην του κυ ημων και ϲωτη ροϲ ιυ χυ
እዚህ አንቀጽ ላይ በኮዴክስ ሳይናቲከስ "ኮዩ" κυ ብሎታል፥ "ኮዩ" የሚለው ቃል "ኩስ" κος ለሚለው አገናዛቢ ዘርፍ ሲሆን "ጌታችን" ማለት ነው። "ኩስ" κος የሚለው "ኩርዮስ" κύριος ማለትም "ጌታ" ለሚለው ምጻረ ቃል ነው። ቀጣዩን ልዩነት ደግሞ እንመልከት፦
2ኛ ጴጥሮስ 1፥1 የኢየሱስ ክርስቶስ ባሪያና ሐዋርያ የሆነ ስምዖን ጴጥሮስ፥ *በአምላካችን እና በመድኃኒታችን በኢየሱስ ክርስቶስ* ጽድቅ ካገኘነው ጋር የተካከለ የክብር እምነትን ላገኙ። ϲυμεων πετροϲ δουλοϲ και αποϲτο λοϲ ιυ χυ τοιϲ ϊϲο τιμον ημιν λαχου ϲιν πιϲτιν ειϲ δι καιοϲυνην του θυ ημων και ϲωτη ροϲ ιυ χυ
እዚህ አንቀጽ ላይ በኮዴክስ ቫቲካነስ "ቶዩ" θυ ብሎታል፥ "ቶዩ" የሚለው ቃል "ቴስ” Θς ለሚለው አገናዛቢ ዘርፍ ሲሆን "አምላካችን" ማለት ነው። "ቴስ” Θς የሚለው “ቴኦስ” θεός ማለትም "አምላክ" ለሚለው ምጻረ ቃል ነው።
ታዲያ የቱ ነው ትክክል? ስንል ኮዴክስ ሳይናቲከስ በእድሜ ኮዴክስ ቫቲካነስን በ 20 ዓመት ስለሚበልጥ የቀደመው በአንጻራዊ ተአማኒት አለው።
መልስ
1. ቅድም እንዳረጋገጥነው፣ ኮዴክስ ቫቲካነስ በእድሜ ከሳይናይቲከስ ይበልጣል እንጂ አያንስም። ይሄ ኡስታዝ ተብዬ ግን እንዴት ለራሱ ሙግት ብሎ እንደሚዋሽ እዩት። በሱ ሙግት እንሂድ ካልን፣ ቫቲካነስ በእድሜ ስለሚበልጥ የበለጠ ተቀባይነት ስለሚኖረው “#በአምላካችን እና በመድኃኒታችን በኢየሱስ ክርስቶስ” የሚለው ትርጉም ትክክል ነው ማለት ነው።
2. ሲጀምር፣ የእደ ክታባቱን ትክክለኛነት ወይም ተቀባይነት ለመረዳት እድሜ ብቻ በቂ አደለም። የፀሓፍቱ (scribes, copyist) ጥንቃቄና ትክክለኛነት(accuracy) በጣም አስፈላጊ ነው። ለምሳሌ ኮዴክስ 1739 የሚባለው ማኑስክሪፕት የ10th century እደ ኪታብ ቢሆንም እጅግ በጥንቃቄ የተፃፈ በመሆኑ እንደ 3ኛ፣ 4ኛ ወይም 5ኛ ም.አመት ማኑስክሪፕት ነው የሚታየው።
3. ኮዴክስ ቫቲካነስ ደግሞ ከሳይኒቲከስ ሲወዳደር እጅግ በጣም ፅዱ፣ ስርዝ ድልዝ ያልበዛበትና ንፁህ ተብሎ ነው የሚታወቀው። በሱ ላይ ደግሞ p75 ከሚባለው በጣም ጥንታዊ ማኑስክሪፕት(ሳይናቲከስ እና ቫቲካነስን በ~150 አመት የሚቀድም) ጋር ተቀራራቢ ከመሆኑ የተነሳ ተመሳሳይ ምንጭ (common ancestors) እንዳላቸው ይነገራል። ይህ ደግሞ ቫቲካነስ ከሳይናይቲከስ ይበልጥ ተቀባይነት እንዲኖረው ያደርገዋል። ላስነብባቹ:-
4. Eldon Jay Epp, Perspectives on New Testament Textual Criticism Collected Essays, 1962-2004; 2005 page 154 ላይ እንዲህ ይላል “...Codex Vaticanus holds a unique position since its text is not only pre-Syrian but substantially free from Western and Alexandrian adulteration......moreover, vaticanus very far exceeds all other documents in neutrality of text....codex Sinaiticus is next in purity among all other manuscripts..” ይህ ክፍል የሚነግረን፣ ኮዴክስ ቫቲካነስ ከሁሉም ማኑስክሪፕቶች የበለጠ ተዓማኒና ንፁህ መሆኑን ነው። ሳይናይቲከስ ደግሞ ከእሱ የሚቀጥል እንደሆነ ነው። በዚህው መፅሓፍ ገፅ 339 ላይ እንዲህ ይላል “...Original text is to be found in the best manuscripts, and the best manuscripts are, FIRST, CODEX VATICUNUS & SECONDARILY;CODEX SINAITICUS...” “..ኦሪጅናል ፅሁፎች የሚገኙት ምርጥ የሚባሉ እደ-ኪታባት ውስጥ ሲሆኑ፣ ምርጥ የሚባሉ ደግሞ #በመጀመሪያ_ደረጃ ቫቲካነስ ሲሆን ቀጥሎ ደግሞ ሲናይቲከስ ነው..”
page 338 ላይ እንዲህ ይላል “..texts of p75 and codex vaticanus are almost identical, a fact that demonstrates that there is virtually a straight line from...