طرح کلی دورۀ «جامعه‌شناسی انتقادی آموزش»
حسام حسین‌زاده

جامعه‌شناسی آموزش که به‌اشتباه با عنوان «جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش» وارد ادبیات علوم اجتماعی ایران شده است، جایگاه چندانی در آکادمی علوم اجتماعی ندارد. دروسی که در دانشگاه‌های مختلف با این عنوان تدریس می‌شوند، اغلب از یک منبع خاص، شناخته‌شده و تألیفی فارسی بهره می‌برند که بیشتر شکلی از مرور و گردآوری بی‌رویکرد نظریات این حوزه است تا منبعی نظام‌مند و استاندارد برای تدریس این درس. موازی با آکادمی، در جریان غیررسمی علوم اجتماعی انتقادی نیز با وجود پرداختن به موضوعات و حوزه‌های متفاوت، به جامعه‌شناسی انتقادی آموزش کمتر پرداخته شده است. به عبارت بهتر، ما هنوز نمی‌دانیم که برای نگاهی جامعه‌شناسانه و انتقادی به آموزش باید از دریچۀ کدام متون به مسئله نگاه کنیم.
دورۀ آموزشی «جامعه‌شناسی انتقادی آموزش» با الهام از جدی‌ترین منبع این حوزه، یعنی کتاب Sociology of Education: A Critical Reader انتشارات راتلج طراحی شده است. این کتاب که حاصل کار آلن سادُونیک و رایان کاگلِن است، از 26 مقالۀ کلیدی این حوزه تشکیل شده که توسط نظریه‌پردازان متفاوت و سرشناس این حوزه در قالب چهار فصل جداگانه نوشته شده‌اند. این دورۀ آموزشی نیز در قالب چهار ترم جداگانه تعریف شده و بناست تک‌تک مقالات این کتاب در جلسات جداگانه‌ای موضوع ارائه و گفت‌وگو قرار گیرند. البته علاوه بر متونی که هر جلسه مبنای اصلی پیشبرد کلاس خواهد بود، تلاش می‌کنم با مثال‌هایی که حاصل 6 سال کار پژوهشی‌ام در حوزۀ جامعه‌شناسی آموزش در ایران و 8 سال معلمی در مقاطع دبستان، متوسطۀ اول و متوسطۀ دوم است، موضوعات و مفاهیم طرح‌شده را در زمینۀ اجتماعی و تاریخی خودمان معنادار کنم.
مخاطبان این دوره نیز در نظرم دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی هستند و برخلاف اکثر مواقع، این‌بار زبانی نسبتاً آکادمیک خواهم داشت و تلاش می‌کنم نسبت به مفاهیم دقیق باشم تا امکان فهم و تخیل جامعه‌شناسانه برایمان پدید آید. علاوه بر این دسته از مخاطبان، دستۀ دیگر، معلمان حرفه‌ای و طراحان برنامۀ آموزشی هستند که بسته به رشتۀ تحصیلی و حوزه‌های مطالعاتی‌شان، ممکن است فهم و نظرورزی با برخی مفاهیم و در برخی لحظات برایشان دشوار آید که نیاز به خواندن متون تکمیلی و دستیابی به درکی عمیق‌تر است یا اینکه بسیار راحت و دست‌یافتنی باشد.
عناوین کلی و تعداد جلسات هر ترم
ترم اول: نظریه و روش (9 جلسه)
ترم دوم: سازمان مدرسه و فرآیندهایش (7 جلسه)
ترم سوم: آموزش، هویت و نابرابری (7 جلسه)
ترم چهارم: اصلاح و سیاست‌گذاری آموزشی (6 جلسه)
نظریه و روش
این ترم به زیربنایی‌ترین مفاهیم جامعه‌شناسی انتقادی آموزش اختصاص دارد. طی این دوره با آراء امیل دورکیم، رَندال کالینز، ساموئل بولز و هربرت جینتیس، رِی ریست، پیر بوردیو، جیمز کُلمن، بازِل بِرنِشتاین و جان مِیِر به‌عنوان کلاسیک‌های جامعه‌شناسی انتقادی آموزش آشنا خواهیم شد.
جلسۀ اول: نظریه و پژوهش در جامعه‌شناسی آموزش
منبع:
“Theory and Research in the Sociology of Education” by Alan Sadovnik
جلسۀ دوم: دربارۀ آموزش و جامعه
منبع:
“On Education and Society” by Emile Durkheim
جلسۀ سوم: نظریه‌های کارکردی و تضادگرایانۀ قشربندی آموزشی
منبع:
“Functional and Conflict Theories of Educational Stratification” by Randall Collins
جلسۀ چهارم: عهدهای شکسته (نگاهی گذشته‌نگر به اصلاح مدرسه)
منبع:
“Broken Promises: School Reform in Retrospect” by Samuel Bowles and Herbert Gintis
جلسۀ پنجم: فهم فرایندهای تحصیلی و سهم نظریۀ برچسب‌زنی
منبع:
“On Understanding the Processes of Schooling: The Contributions of Labeling Theory” by Ray Rist
جلسۀ ششم: اَشکال سرمایه
منبع:
“Forms of Capital” by Pierre Bourdieu
جلسۀ هفتم: نقش سرمایۀ اجتماعی در خلق سرمایۀ انسانی
منبع:
“Social Capital in the Creation of Human Capital” by James Coleman
جلسۀ هشتم: طبقه و پداگوژی‌ها (آشکار و نهان)
منبع:
“Class and Pedagogies: Visible and Invisible” by Basil Bernstein
جلسۀ نهم: تأثیرات آموزش به‌مثابۀ یک نهاد
منبع:
“Effects of Education as a Institution” by John Meyer

@isa_ctc

جامعه‌شناسی تاریخی ایران؛
گسست‌ها و گذارهای ایران
رحیم محمدی

مقدمه
تاکنون دو مرحله و در مجموع ۱۷ جلسه درس‌گفتارهای جامعه‌شناسی تاریخی ایران ذیل عنوان «از واقعیت ایران تا نظریه ایران» تدریس شده است. در مرحله سوم این درس‌گفتارها موضوع یا مسأله «گسست‌ها و گذارهای ایران» را در تاریخ گذشته و معاصر بحث خواهیم کرد و مقداری منطق گسستن از نظم مستقر یا نظم موجود و حرکت و پیوستن به نظم‌های بعدی را توضیح خواهیم داد و به نوعی منطق «نظم در عین تغییر» را آشکار خواهیم کرد. ایران یا جامعه ایرانی، دوران به دوران نظم‌ها و وضعیت‌های مختلفی را تجربه کرده و به صورت تاریخی از نظمی به نظمی دیگر سفر کرده و کم و بیش از نظم پیشین گسسته و نظم بعدی را برساخته یا به نظمی نوآشنا پیوسته است تا به نظم کنونی یا اوضاعِ زمانه‌ای فعلی و شرایطِ زمینه‌ای کنونی رسیده است.
تاکنون ایرانیان فقط به صورت نادر و غالباً پراکنده توانسته‌اند در نظم‌ها و توقف‌ها و انحطاط‌ها و صیرورت‌ها و تحولات و تغییرات گذشته و معاصر ایران تأمل کنند و منطقِ مفهومی و نظری آنها را کشف کنند. اما شرایط فعلی و زمانه‌ی کنونی امکان‌های نظری و عصری ممتازی در اختیار دانشگاهيان ایران به ویژه اهالی جامعه‌شناسی و تاریخ و فلسفه قرار داده است تا بتوانند در آنها درنگ و تأمل کنند. امیدواریم در طلیعه این زمانه کمکی به این آغاز مهم برسانیم.
عنوان جلسات در این مرحله عبارتند از:
جلسه اول: در چیستی نظم اجتماعی و نظم‌های دیگر در ایران
جلسه دوم: در چیستی گسست و تغییر در ایران/ فرآیند نظم در عین تغییر در تاریخ ایران
جلسه سوم: دوران پیشا تاریخ و عصر اساطیر/ دوران کهن ایلامیان و مادها
جلسه چهارم: دوران باستان (۱) عصر ظهور ادیان/ ظهور سیاست هخامنشی و عصر سیاست و دین و تمدن استعلایی
جلسه پنجم: دوران باستان (۲) عصر سلوکیان و هلنیسم و دیالکتیک پارس و یونان/ اشکانیان و بازآفرینی ایران
جلسه ششم: دوران باستان (۳) ساسانیان و عصر ایرانشهری
جلسه هفتم: دوران قدیم/ دوره اسلامی و عصر تمدن تلفیقی (دوران سنّت)
جلسه هشتم: عصر صفویه و طلیعه تجدد تا انقلاب مشروطه
@isa_ctc

تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی نهادهای دموکراتیک در ایران
نیما شجاعی

تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی یکی از روش‌های تحقیق مهم در جامعه‌شناسی تاریخی است که می‌توان از آن در بررسی موضوعات مرتبط با نهادها، تغییرات نهادی و دگرگونی‌های بزرگ استفاده کرد. در اینجا باید آگاه بود که «تاریخ» مهم است و گفتنی است که زمانی که نهادها و تغییرات نهادی موضوع پژوهش قرار می‌گیرند بایستی به تاریخ رجوع کرد و از منظری تاریخی و با توجه به اصل «وابستگی به مسیر طی شده» آن موضوعات را مورد بررسی قرار داد. اگرچه اندیشمندان بسیاری به‌عنوان تاریخ‌نگار در سده‌های گذشته، چنین بینشی را ترویج داده‌اند، اما، آنچه از اصل «بازگشت به تاریخ» در تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی مُراد می‌شود، حاصل تفوق دیدگاهی متفاوت و جدید در بررسی واقعیت‌های اجتماعی است.
روش تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی مبتنی بر هستی‌شناسی جدیدی از جهان اجتماعی شکل گرفته است که در گذشته و در دیگر روش‌ها وجود نداشته است. در نتیجه، بایستی اذعان داشت که این روش، عمر چندانی ندارد، و هم‌اکنون تنها دو سه دهه است که در نتیجه‌ی تلفیق روش‌های مختلف، متولد شده است. در دیدگاه‌های متأخرِ این روش، دوگانه‌ی فردگرایی و جمع‌گرایی از میان رفته است، و مطابق با پژوهش‌های منطبق با این روش، به‌جای آن دوگانه‌ها، بر لحظات محتمل ساختاری تأکید می‌شود، لحظاتی که در آن‌ها، انتخاب‌های کنشگران و میزان عاملیت ایشان می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در سیر رخدادهای آتی داشته باشد. مطابق با رویکردهای رایج در این روش کشورهای دارای دولت، معمولاً موارد مناسبی برای تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی هستند، که می‌توان در این‌ها حداقل چند موضوع را مورد بررسی قرار داد: انقلاب‌ها، سیاست‌های عمومی، خدمات و رفاه اجتماعی، رژیم‌های اقتدارگرا و دموکراتیک.
گفتنی است که با توجه به مبانی و مبادی موجود در تمامی دیدگاه‌های «مطالعات دموکراسی» که تأکید بر روش‌شناسی یکی اساسی‌ترین و محوری‌ترین بایسته‌های «نظام دانش» برآمده از آن‌ها برای نظریه‌پردازی و گام برداشتن در جهت دموکراتیزاسیون است، و با توجه به اهمیت و کاربست روزافزون روش تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی در پژوهش‌های اجتماعی مرتبط با موضوع «نهادهای دموکراتیک» در سطح جهان، ما نیز ضروری می‌دانیم که در پژوهش‌های خود، از چنین روش‌هایی بهره برده، و در مورد مسائل مختلف و مهم کشورمان به‌کار بندیم تا بتوانیم برای تحقق آن برنامه‌ریزی نماییم.
هدف از این دوره آشنایی با تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی، از منظر رویکرد و روش است. از این‌رو، در این کارگاه تلاش می‌شود تا به‌صورت مقدماتی رویکردها و روش‌های موجود در تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی آموزش داده شده، و در انتها دانشجویان به‌صورت نظری و عملی با کاربرد آن در موضوع نهادهای دموکراتیک در ایران آشنا گردند.

سرفصل‌ها
جلسه اول: آشنایی با جامعه‌شناسی تاریخی تحلیلی
جلسه دوم: روش‌شناسی تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی (CHA) و کاربرد آن در مورد ایران
جلسه سوم: تحلیل تطبیقی تاریخی نهادهای دموکراتیک در ایران: رویکردی نظری
جلسه چهارم: تحلیل تطبیقی تاریخی نهادهای دموکراتیک در ایران: رویکردی تجربی

منابع
اسکاچپول، تدا (1388). بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمه‌ی هاشم آقاجری، تهران: نشر مرکز.
اسکاچپول، تدا (1389). دولتها و انقلابهای اجتماعی، ترجمه‌ی مجید روئین‌تن، چاپ دوم، تهران: سروش.
ریگین، چارلز (1388). روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی، ترجمه‌ی محمد فاضلی، تهران: نشر آگه.
ریگین، چارلز سی. (1394). بازطراحی بررسی اجتماعی: مجموعه‌های فازی و فراتر از آن، ترجمه‌ی خلیل میرزایی، هادی برغمدی و فرید ناهید، تهران: انتشارات فوژان.
عجم اوغلو، دارون و رابینسون، جیمز (1393). چرا ملت‌ها شکست می‌خورند: ریشه‌های قدرت، ثروت و فقر، ترجمه‌ی محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور، تهران: روزنه.
فوران، جان (1391). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، چاپ دوازدهم، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
هانتینگتون، ساموئل (1392). موج سوم دموکراسی در پایان سدة بیستم، ترجمه‌ی احمد شهسا، چاپ پنجم، تهران: انتشارات روزنه.
Gill, Graeme (2000). Dynamics of Democratization, London: MacMillan Press LTD.
Kiser, Edgar and Hechter, Michael (1991). “The Role of General Theory in Comparative-Historical Sociology”, American Journal of Sociology, Vol. 97, No. 1. (Jul., 1991), pp. 1-30.
Lange, Matthew (2013). Comparative-Historical Methods, London: Sage Publication.

Mahoney, James (2000). “Path Dependence in Historical Sociology”, Theory and Society, Vol. 29, No. 4, (Aug., 2000), pp. 507-548.
Mahoney, James and Rueschemeyer, Dietrich (2003). Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, New York: Cambridge University Press.
Mahoney, James and Thelen, Kathleen (ed.) (2015). Advances in Comparative-Historical Analysis, Cambridge: Cambridge University Press.
Ragin, Charles and Zaret, David (1996). “Theory and Method in Comparative Research: Two Strategies”, Social Forces, Vol. 61, No. 3. (Mar., 1983), pp. 731-754.
Rueschemeyer, Dietrich; Stephens, Evelyne Huber; and Stephens John D. (1992). Capitalist Development and Democracy, Chicago: University of Chicago Press.
Schneider, Carsten Q. and Wagemann, Claudius (2013). Set-Theoretic Methods for Social Sciences: A Guide to Qualitative Comparative Analysis, Cambridge University Press.
Tilly, Charles (2007). Democracy, New York: Cambridge University Press.
@isa_ctc

شیوه نگارش طرح پژوهش

این کلاس تلاش دارد به یکی از نقدهای اساسی مطرح شده در فضای پژوهش جامعه ایران پاسخ دهد که آن «عدم سازگاری عناصر پژوهش» است. پژوهشگر باید با آگاهی از بنیان های فلسفی عناصر روش شناسی در طول پژوهش دست به انتخاب بزند. در صورت تحقّق این امر هیچگاه عناصر پژوهش با یکدیگر در تعارض قرار نخواهند گرفت؛ اینکه استراتژی قیاس، استراتژی استفهامی، پرسشنامه، روایت، مصاحبۀ عمیق، نمونه گیری نظری، نمونه گیری احتمالی یا هر عنصر پژوهش دیگر به کدام بنیان های فلسفی در علوم انسانی متصل است به او کمک خواهد کرد که از این عناصر در جایگاهی مناسب استفاده نماید. از طرفی پژوهشگر باید نسبت به تمام عناصر پژوهش آگاهی داشته باشد؛ به عنوان مثال پژوهشگر در زمان انتخاب استراتژی پژوهش، علاوه بر انتخاب استراتژی های ترکیبی، چهار گزینه پیش رو دارد؛ استراتژی استقرا، قیاس، پس کاوی، استفهامی و زمانی می تواند بهترین انتخاب را در پژوهش خویش صورت دهد که نسبت به تمام این گزینه ها، آگاهی عمیق داشته باشد. در این کلاس تلاش شده است این دو نکته در راستای یکدیگر مطرح شوند.
@isa_ctc

دانش پژوهان گرامی
امروز دوشنبه ۲۹ فروردین ماه ۱۴۰۱
جلسه اول دوره " جامعه شناسی تاریخی ایران " با تدریس رحیم محمدی ساعت ۶ عصر آغاز می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

طرح درس دوره spss

• مرور مبانی فلسفی جنبش روش شناختی کمی

• مرور مراحل اجرایی یک پژوهش کمی

• تشکیل فایل داده ها:
در برنامه SPSS قسمتی که داده ها (اطلاعات) گردآوری شده را وارد کرده و ویژگی آنها را تعریف می کنیم، فایل داده ها می نامیم. فایل داده ها شامل دو قسمت است:
1) داده نامه (Data View)؛
2) متغیرنامه (Variable View)؛
Name, Type, Width, Decimals, Label, Values, Missing, Columns, Align, Measure.

• نحوۀ تعریف متغیرها در نرم افزار
تعریف انواع پرسش های پرسشنامه در نرم افزار

• نحوۀ ورود داده ها (Entering Data).

• پردازش داده ها:
بعد از تشکیل فایل داده های تحقیق، به عبارتی تنظیم داده نامه و متغیر نامه، با پردازش داده ها آنها را برای محاسبات آماری آماده می کنیم. پردازش داده ها شامل:
1) خطایابی؛
2) تجدید طبقه بندی (کدگذاری مجدد Recode)؛
3) مقیاس سازی (Compute).

• معیارهای سنجش مقبولیت تحقیق:

-سنجش اعتبار ابزار اندازه گیری (Validity):
تحلیل عاملی، اعتبار همگرا-واگرا و ....
-سنجش قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری (Reliability):
آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و .....

نحوه ارائه گزارش : گزارش توصیفی گزارش تحلیلی
گزارش توصیفی
مراحل گزارش توصیفی
• جداول توزیع فراوانی.
• نمودارها.
نمودار ستونی، نمودار ستونی سه بعدی، نمودار خطی، نمودار ناحیه ای، نمودار داریره ای، نمودار جعبه ای، نمودار ستونی خطا، نمودار هرم جمعیتی و ...
• شاخص های گرایش به مرکز (Measures of Tendency).
• شاخص های گرایش به پراکندگی (Measures of Dispersion).
• توصیف شکل توزیع داده ها:
 توزیع نرمال (طبیعی، Normal Distribution):
 روش های آزمون نرمال بودن توزیع داده ها:
 روش های عددی (Numerical)؛
 روشهای گرافیکی (Graphical).
 توزیع استاندارد (Standardized Distribution)؛
 توزیع متقارن (Symmetric) و نامتقارن (Asymmetric).

گزارش تحلیلی(استنباطی)
مرورآمار استنباطی
• برآورد:
1) برآورد آماره های یک متغیره؛
2) برآورد آماره های دو متغیره.
• آزمون فرضیه:
 مفهوم فرضیه؛
 فرضیه آماری (فرض صفر، فرض خلاف)؛
 خطای نوع اول و دوم؛
 درجه آزادی؛
 سطح معنی داری.

نحوه آزمون فرضیه تحقیق
• انتخاب آزمون آماری:
برای انتخاب آزمون آماری، دو عامل بیش از همه نقش دارند:
1) نوع فرضیه: فرضیه رابطه ای (همبستگی و علی)، فرضیه مقایسه ای (تفاوتی)
2) نوع داده ها: پارامتری و ناپارامتری.

• آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های رابطه ای (همبستگی):
- آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های رابطه ای (همبستگی) با داده های ناپارامتری:
 فی، گودمن کروسکال، کرامر، ضریب توافق، لاندا، ضریب نایقینی، اتا، کندال، اسپرمن، گاما، دی سامرز
- آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های رابطه ای (همبستگی) با داده های پارامتری:
 پیرسون

• آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های رابطه ای (علی):
- آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های رابطه ای (علی) با داده های ناپارامتری:
 آزمون خی دو
 رگرسیون لجستیک (رگرسیون لجستیک دو وجهی، رگرسیون لجستیک چند وجهی)
 رگرسیون ترتیبی

- آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های رابطه ای (علی) با داده های پارامتری:
 تحلیل رگرسیون (رگرسیون خطی دو متغیره، رگرسیون خطی چند متغیره،)
 تحلیل مسیر

• آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های مقایسه ای:
- آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های مقایسه ای با داده های ناپارامتری:
 آزمون های ناپارامتری برای یک گروه (آزمون دو جمله ای، خی دو تک متغیره و..)
 آزمون ناپارامتری برای دو گروه (آزمون یومن- وایت نی، مک نمار، ویل کاکسون و...)
 آزمون های ناپارامتری برای k گروه (آزمون میانه، کوکران و ...)

- آماره های مورد استفاده برای آزمون فرضیه های مقایسه ای با داده های پارامتری:
 آزمون های پارامتری برای یک گروه (آزمون T تک نمونه ای، T هتلینگ)
 آزمون های پارامتری برای دو گروه (آزمون T با دو نمونۀ مستقل، آزمون T با دو نمونۀ همبسته)
 آزمون پارامتری برای k گروه (ANOVA،UNANOVA، MANOVA، RMANOVA، ....)

@isa_ctc

💢 فراخوان ثبت‌‎نام دوره‌های تخصصی بهار 1401

مرکز آموزش‌ های تخصصی و جامعه محور انجمن جامعه شناسی ایران، دوره‌های آموزشی فلسفه و نظریه اجتماعی، نظریه‌ها و بینش‌های جامعه شناسی، روش‌ها و فنون پژوهش را در فصل بهار 1401 برگزار می‌کند.

برنامه این دوره ها را روی وب سایت انجمن جامعه شناسی ایران بخوانید.

yun.ir/npo5v

@isa_ctc
@iran_sociology
#مرکز_آموزش_تخصصی_انجمن_جامعه‌شناسی ایران

امروز دوشنبه ۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱
جلسه دوم دوره " جامعه شناسی تاریخی ایران " با تدریس رحیم محمدی ساعت ۶ عصر برگزار می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

مسئلۀ کلیت: جزئی نگری و بن‌بست‌های فهم وضعیت
(بحثی در فلسفۀ روش و منطق غالب پژوهش اجتماعی در ایران)
✍️ آرش حیدری

✅ اگر بخواهیم وجه تمایز قاطعی میان دانش محافظه کار و دانش انتقادی برقرار کنیم خواه ناخواه پای مفهوم کلیت (Totality) را باید به میان بکشیم. بطور کلی می‌توان ادعا کرد که دانش انتقادی به «کلیت» نظر دارد و دانش محافظه‌کار جزئی نگر است.
✅ وجه ممیزۀ پوزیتیویسم لزوماً این برداشت رایج نیست که «کار پوزیتیویستی یعنی کار آماری». خصلت اصلیِ پوزیتیویسم جزئی‌نگری آن است. از این رو می‌توان درگیر در پژوهشی به اصطلاح کیفی بود اما چشم‌اندازی پوزیتیویستی داشت. پرداختن به جزء بدون فهم نسبت‌های امر جزئی با امر کلی به مجموعه‌ای از متون و دانش ها ختم می‌شود که درکی پاره پاره از جهان پیش روی ما می‌گذارند و لشکر متخصصان را به سوی حل کردن معضلات هر پارۀ مجزا روانه می‌کنند.
✅ در روزگاری که فریاد تخصص‌گرایی گوش فلک را کر کرده است باید توجه داشت که بیش از تخصص‌گرایی نیاز به نوعی فهم کلیت داریم. در عرصۀ سیاست، فرهنگ، اقتصاد، هنر و... آنچه بیش از هرچیز مولد بحران است نه لزوماً فقدان تخصص‌گرایی که فقدان دیدی کلی از پدیده‌ها است. بحرانی که امروز پیش روی ما است تصویر متخصصانی است که بدون فهم کلیت تنها در حال کار تخصصی‌اند. حال این تخصص می‌خواهد در قلمرو علم باشد یا شبه علم چندان فرقی ندارد.
✅ اقتصاددانی که بدون فهم کلیت اقتصاد و پیوندهایش با تاریخ، جغرافیا، اجتماع و سیاست تنها درگیر در شاخص‌های تخصصی خود است؛ روان‌شناسی که بدون فهم هستیِ اجتماعی انسان در کلیتش در حال تولید بسته‌های سلامت روان است؛ متخصص بهداشتی که بدون درک کلیت منطق جغرافیا، حرکت، طبقه، حمل و نقل و... در حال نوشتن پروتوکل بهداشتی است؛ معلم اخلاقی که بدون فهم کلیتِ حاکم بر زیست اجتماعی-فرهنگی معاصر در حال ارائه درس اخلاق است و... .
✅ این تصویر کلی از وضعیتی است که ایران امروز را درگیر کرده است و صورت‌بندی‌های غالب اندیشه‌ای، سیاست‌گزارانه، زیبایی‌شناختی و ... نیز در تصویر کردن و فهم این کلیت عاجز به نظر می‌رسند. از این رو، مسئلۀ گفتار حاضر پرداختن به مسئلۀ کل و جزء و پرداختن به بحرانی است که در بطن فضای اندیشه در ایران امروز وجود دارد: بحرانِ فهم کلیت و مسئله‌مند کردنِ کلیتی که در اینجا و اکنون «ما». با مروری بر روندهای رایج پژوهش در بابا مساول و بحران‌ها و شیوه‌های رایج تصویر و فهم وضعیت تلاش خواهیم کرد مسئلۀ جزو و کل و نسبتش با پژوهش و فهم وضعیت را مورد بررسی قرار دهیم.
🔷 برخی از منابع اصلیِ دورۀ حاضر

لوکاچ، جورج(١٣٧٧). تاریخ و آگاهی طبقاتی. ترجمه محمد جعفر پوینده، تهران: تجربه.
مزاروش، ایستوان(١٣٨٧. مفهوم دیالکتیک از نظر لوکاچ. ترجمه اقبال طالقانی، تهران: نشرچشمه.
طبیعی، منصور؛ دلال رحمانی، محمد حسین (1395). مارکسیم به مثابۀ روش. روش‌شناسی علوم انسانی، سال 22، شمارۀ 88، 177-163.
Jay, M. (1984). Marxism and totality: The adventures of a concept from Lukács to Habermas. Univ of California Press.

Abazari, A. (2020). Hegel's Ontology of Power: The Structure of Social Domination in Capitalism. Cambridge University Press.

Jay, M. (1977). The concept of totality in Lukacs and Adorno. In Varieties of Marxism (pp. 147-174). Springer, Dordrecht.

Oakes, G. (1987). Max Weber and the Southwest Geman School: Remarks on the Genesis of the Concept of the Historical Individual. International Journal of Politics, Culture, and Society, 115-131

@isa_ctc

مرکز آموزش تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران:
تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی نهادهای دموکراتیک در ایران
نیما شجاعی

تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی یکی از روش‌های تحقیق مهم در جامعه‌شناسی تاریخی است که می‌توان از آن در بررسی موضوعات مرتبط با نهادها، تغییرات نهادی و دگرگونی‌های بزرگ استفاده کرد. در اینجا باید آگاه بود که «تاریخ» مهم است و گفتنی است که زمانی که نهادها و تغییرات نهادی موضوع پژوهش قرار می‌گیرند بایستی به تاریخ رجوع کرد و از منظری تاریخی و با توجه به اصل «وابستگی به مسیر طی شده» آن موضوعات را مورد بررسی قرار داد. اگرچه اندیشمندان بسیاری به‌عنوان تاریخ‌نگار در سده‌های گذشته، چنین بینشی را ترویج داده‌اند، اما، آنچه از اصل «بازگشت به تاریخ» در تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی مُراد می‌شود، حاصل تفوق دیدگاهی متفاوت و جدید در بررسی واقعیت‌های اجتماعی است.
روش تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی مبتنی بر هستی‌شناسی جدیدی از جهان اجتماعی شکل گرفته است که در گذشته و در دیگر روش‌ها وجود نداشته است. در نتیجه، بایستی اذعان داشت که این روش، عمر چندانی ندارد، و هم‌اکنون تنها دو سه دهه است که در نتیجه‌ی تلفیق روش‌های مختلف، متولد شده است. در دیدگاه‌های متأخرِ این روش، دوگانه‌ی فردگرایی و جمع‌گرایی از میان رفته است، و مطابق با پژوهش‌های منطبق با این روش، به‌جای آن دوگانه‌ها، بر لحظات محتمل ساختاری تأکید می‌شود، لحظاتی که در آن‌ها، انتخاب‌های کنشگران و میزان عاملیت ایشان می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در سیر رخدادهای آتی داشته باشد. مطابق با رویکردهای رایج در این روش کشورهای دارای دولت، معمولاً موارد مناسبی برای تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی هستند، که می‌توان در این‌ها حداقل چند موضوع را مورد بررسی قرار داد: انقلاب‌ها، سیاست‌های عمومی، خدمات و رفاه اجتماعی، رژیم‌های اقتدارگرا و دموکراتیک.
گفتنی است که با توجه به مبانی و مبادی موجود در تمامی دیدگاه‌های «مطالعات دموکراسی» که تأکید بر روش‌شناسی یکی اساسی‌ترین و محوری‌ترین بایسته‌های «نظام دانش» برآمده از آن‌ها برای نظریه‌پردازی و گام برداشتن در جهت دموکراتیزاسیون است، و با توجه به اهمیت و کاربست روزافزون روش تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی در پژوهش‌های اجتماعی مرتبط با موضوع «نهادهای دموکراتیک» در سطح جهان، ما نیز ضروری می‌دانیم که در پژوهش‌های خود، از چنین روش‌هایی بهره برده، و در مورد مسائل مختلف و مهم کشورمان به‌کار بندیم تا بتوانیم برای تحقق آن برنامه‌ریزی نماییم.
هدف از این دوره آشنایی با تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی، از منظر رویکرد و روش است. از این‌رو، در این کارگاه تلاش می‌شود تا به‌صورت مقدماتی رویکردها و روش‌های موجود در تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی آموزش داده شده، و در انتها دانشجویان به‌صورت نظری و عملی با کاربرد آن در موضوع نهادهای دموکراتیک در ایران آشنا گردند.

سرفصل‌ها
جلسه اول: آشنایی با جامعه‌شناسی تاریخی تحلیلی
جلسه دوم: روش‌شناسی تحلیل تطبیقی‌ـ‌تاریخی (CHA) و کاربرد آن در مورد ایران
جلسه سوم: تحلیل تطبیقی تاریخی نهادهای دموکراتیک در ایران: رویکردی نظری
جلسه چهارم: تحلیل تطبیقی تاریخی نهادهای دموکراتیک در ایران: رویکردی تجربی

منابع
اسکاچپول، تدا (1388). بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمه‌ی هاشم آقاجری، تهران: نشر مرکز.
اسکاچپول، تدا (1389). دولتها و انقلابهای اجتماعی، ترجمه‌ی مجید روئین‌تن، چاپ دوم، تهران: سروش.
ریگین، چارلز (1388). روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی، ترجمه‌ی محمد فاضلی، تهران: نشر آگه.
ریگین، چارلز سی. (1394). بازطراحی بررسی اجتماعی: مجموعه‌های فازی و فراتر از آن، ترجمه‌ی خلیل میرزایی، هادی برغمدی و فرید ناهید، تهران: انتشارات فوژان.
عجم اوغلو، دارون و رابینسون، جیمز (1393). چرا ملت‌ها شکست می‌خورند: ریشه‌های قدرت، ثروت و فقر، ترجمه‌ی محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور، تهران: روزنه.
فوران، جان (1391). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، چاپ دوازدهم، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
هانتینگتون، ساموئل (1392). موج سوم دموکراسی در پایان سدة بیستم، ترجمه‌ی احمد شهسا، چاپ پنجم، تهران: انتشارات روزنه.
Gill, Graeme (2000). Dynamics of Democratization, London: MacMillan Press LTD.
Kiser, Edgar and Hechter, Michael (1991). “The Role of General Theory in Comparative-Historical Sociology”, American Journal of Sociology, Vol. 97, No. 1. (Jul., 1991), pp. 1-30.
Lange, Matthew (2013). Comparative-Historical Methods, London: Sage Publication.