رویکردی تاریخی بر تجربه ی دولت سازی در ایران معاصر
دوره ی اول
برآمدن، کارنامه و فرجام دولت (مطلق) منتظم
مقدمه
نزدیک به دو سده است که نخبگان ایرانی به لزوم ایجاد تغییرات اساسی برای نیل به جامعه ای پیشرفته، آبادان و عادلانه آگاه شده اند و برای نیل به آن نیز سعی بلیغی به عمل آورده اند. در ایده ی تحول خواهی، که لاجرم بر سیاقِ روح زمانه ی مدرن رقم می خورد، دولت سازی به سبک عصر جدید، وجه کانونی پیدا کرد. بدین ترتیب، لزوم برافتادنِ بنیاد قدیم دولت و برپاشدنِ بنای جدید آن، سکه ی رایج زمانه و سر لوحه ی آئین تحول خواهی شد. حسرتِ فرصت های از کف رفته ی تاریخی و اشتیاق زائد الوصف برای به آغوش کشیدن نگار فرنگستانی، بر آتش این دولت خواهی افزود و آن را تا بدان پایه کشانید که سعادت دینا و عقبی به وجود نازنینش موکول و متوقف گردید. در چنین حال و هوای رویایی، ایده ی لزوم تغییر در آئین حکمرانی و نهاد دولت، برای نیل به شهر مینویِ ایران زمین، تکون یافت. در زمانه ی تاریخی کندو کاو این تحقیق سه تجربه از دولت سازی به سبک مدرن مدرن تعین یافته بود: «دولتِ منتظم» ، «دولت انتخابی مشروطه» و «دولت جمهوری».
جماعتی از نخبگان ایرانی، در نخستین مواجه شیفته ی دولتِ منتظم شدند که بنظر می آمد با ساز مقتضیات و طبع سیاست پادشاهی دیرپای ایرانی دمساز است و هم امید نظم قانونی، رونق و آبادانی کشور از آن می رود. برای تحقق آرمان دولت منتظم ، خصوصاً در دوره ها ی صدر اعظم هایی مانند میرزا تقی خان امیر کبیر و میرزا حسین خان سپهسالار ( به زمان پادشاهی ناصرالدین شاه ) و میرزا علی خان امین الدوله( دوره سلطنت مظفرالدین شاه) ، فرصت هایی نیز به کف آمد. گرچه در این زمانه کوشش هایی برای نهاد سازی و اصلاح رویه های حکمرانی صورت گرفت ولی این کوشش ها منجر به استقرار و تداوم دولت منتظم نگردید و تجربه ی دولت منتظم در عمل تنها به تعدادی قانون نامه و چند نهاد و موسسه دولت توفیق چندانی بدست نیاورد و در چاه ویل درباریان فاسد، دیوانسالاریِ ناتوان و نیرنگ بازی سیاستهای استعماری، فرو افتاد. البته ایده ی دولت منتظم تا نخستین مراحل جنبش اعتراضی قانون خواهی نیز دوام آورد ولی با نضج گرفتن اندیشه مشروطه کردنِ دولت، رنگ باخت و به حاشیه رانده شد.
بر این اساس در دوره نخست از سلسله مباحث بررسی تجربه دولت سازی در ایران معاصر شناخت تجربه ی تاسیس دولت منتظم برای پنج جلسه درسگفتار طراحی شده است که ذیلاً طرح درس آن ارائه می شود.

جلسه اول
مواجهه با غرب و مساله مندی سنت قدمایی
1-تمهید مقدمه (بیان مساله-دولت سازی هسته ی سخت اصلاحات ایرانی/ دولت گرایی جدید، ملاحظاتی در باره ی رویکرد و روش و مروری بر نظریات و تجربه های دولت سازی در دوران معاصر)
2- الگوی حکمرانی قدمایی در ایران: سلطنت اسلامیه
3- مواجهه ی با غرب: برآمدن دو گانه ی استعمار و نوسازیِ تجدد بنیاد
*منابع برای مطالعه:
-عبدالهادی حائری، نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، انتشارات امیر کبیر( تهران 1381)
-غلامحسین زرگری نژاد، اندیشه و سیاست در ایران قاجار( 2جلد)، نگارستان اندیشه( تهران 1399)
-سید جواد طباطبایی، دیباچه ای بر نظریه انحطاط ایران، نشر نگاه معاصر (تهران 1386)

جلسه دوم
پیش درآمد: «نظام جدید»
*چشم انداز نظری: جنگ و دولت سازی ( چالز تیلی)
1-جنگ های ایران و روس و پدیدار شدن پرسش تاریخی
2-مکتب اصلاحات تبریز و شکل گیری اولین پروژه نظام جدید
3-بنیاد و عناصر نظام جدید
4-میرزا تقی خان امیر کبیر: تداوم و تتمیم نظام جدید
5-کارنامه و فرجام نظام جدید
*منابع پیشنهادی برای مطالعه
-عبدالرزاق مفتون دنبلی، مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیه دکتر غلامحسین زرگری نژاد، انتشارات موسسه ایران، ( تهران 1383)/ نظام جدید از 205 الی 231
-روزنامه وقایع اتفاقیه، سال های 1267 و 1278قمری
-امینه پاکرون، عباس میرزا و فتحعلیشاه نبردهای ده ساله ایران و روس، نشر تاریخ ایران
-فریدون آدمیت، امیر کبیر و ایران، انتشارات خوارزمی،( تهران 1398 )
-سید جواد طباطبایی، نگاهی به مکتب تبریز و مبانی تجدد خواهی، انتشارات ستوده( تهران 1385)

جلسه سوم
نخستین تکاپوها : تاسیس موسسات جدید دولتی
1-جنگ هرات، شکست و جدایی رسمی افغانستان: طرح دو باره ی لزوم اصلاح دولت
2-انحلال مقام صدر اعظمی و تشکیل شورای وزرای شش گانه( مجلس شورای دولتی)
3-تفکیک دو قلمرو اجرایی و قانون گذاری: تشکیل مجلس مشورتخانه
4-کارنامه و فرجام تجربه ی اول
* منابع برای مطالعه
- محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، مرآت البلدان، جلد سوم، با تصحیحات و حواشی و فهارس به کوشش دکتر عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث (تهران 1367)
–محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، تصحيح، محمد اسماعيل رضوانى، دنياى كتاب (تهران 1367:
-محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، صدرالتواریخ( تاریخ صدو

ر قاجاریه)، مصحح محمد مشیری، نشر روزبهان( تهران 1357)
-مجموعه اسناد و مدارک فرخ خان امین الدوله، به کوشش کریم اصفهانیان و قدرت الله روشنی،جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران ( تهران 1347و 1346)

جلسه چهارم
ظهور گفتمان سلطنت مطلق منتظم و جنبش قانون نویسی( سه دهه ی متاخر قرن سیزدهم هجری)
1-رساله تنظیمات میرزا ملکم خان ناظم الدوله: نخستین سرمشق دولت سازی( سلطنت منتظم)
2-تدوین قانون نامه ها و رساله های سیاسی (اندر لزوم اصلاح دولت و تاسیس سلطنت منتظم)
*منابع برای مطالعه:
-رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله، به کوشش حجت الله اصیل، نشر نی (تهران 1381)
-سیاست نامه های قاجاری، تصحیح و تحشیه دکتر غلامحسین زرگری نژاد، 2ج، نگارستان اندیشه( تهران 1398)
-فریدون آدمیت و هما ناطق، افکارسیاسی و اجتماعی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، چاپ چهارم، انتشارات آگاه ( تهران 1398)
-فریدون آدمیت، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، انتشارات خوارزمی ( تهران1394)

جلسه پنجم
گام دوم دولت سازی: صدارت میرزا حسین سپهسالار و تاسیس سبک جدید دولت
1-تدوین قانون اساسی سلطنت جدید
2- تاسیس و تکمیل نهادها و موسسات سلطنت منتظم-کارنامه و فرجام
3-جمع بندی تجربه دولت سازی در قاب سلطنت منتظم

* منابع برای مطالعه:
-محمد حسن خان اعتماد السلطنه، مرآت البلدان، به کوشش دکتر عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران( تهران 1367)
-محمد حسن صنیع الدوله اعتماد السلطنه، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، انتشارات دنیای کتاب( تهران 1363 و 64)
-محمد حسن خان اعتماد السطنه، المآثر و الآثار، 4ج، به کوشش ایرج افشار، انتشارات اساطیر( تهران 1362)
-فریدون آدمیت،اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، انتشارات خوارزمی،چ پنجم،( تهران 1399)
@isa_ctc

بازگشت همه به سوی خداست

با کمال تاسف اطلاع پیدا کردیم استاد پیش کسوت جامعه شناسی ایران جناب اقای دکتر جمشید بهنام، در پاریس جان به جان آفرین تسلیم کرده اند.
شادروان دکتر بهنام از نسل بینان گذاران جامعه شناسی ایران است. در دهه ۴۰ شمسی در «موسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی» دانشگاه تهران نقش موثری در آموزش و پژوهش جامعه شناسی به خصوص در حوزه جامعه شناسی خانواده و جمعیّت شناسی ایران داشت.
به هنگام تاسیس دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۱ به عنوان اولین رئیس دانشکده برگزیده شد.
دکتر بهنام پس از انقلاب در پاریس اقامت داشت و به فعالیت های علمی خود در سطح جهانی ادامه داد. از سال ۱۹۸۱ به عنوان قائم مقام دبیرکل شورای جهانی علوم اجتماعی در یونسکو به توسعۀ نهادهای آموزشی بویژه در افریقا و برگزاری سمینار و مطالعه در بارۀ خانواده در جهان پرداخت.
ساختار خانواده و خویشاوندی»، «مقدمه‌ای بر جامعه شناسی» (به همراۀ دکتر شاپور راسخ)، «مبانی جمعیّت شناسی»، «ایرانیان و اندیشۀ تجدد» و «برلنی‌ها» از جمله تالیفات شادروان دکتر بهنام است.
درگذشت این استاد پیش کسوت جامعه شناسی ایران را به خانواده محترم، دوستان، همکاران و دانشجویان ‌ایشان و اجتماع علمی جامعه شناسی تسلیت گفته، برای ایشان روانی شاد و ارام و برای بازماندگان محترم، شکیبایی و طول عمر با عزت مسئلت داریم.
روان این استاد فرهیخته شاد و یادشان گرامی باد.

هیأت مدیره انجمن جامعه شناسی ایران

@isa_ctc
@iran_sociology

✍ امروز شنبه ۲۲ آبان ماه ۱۴۰۰
جلسه اول دوره " کاربرد spss در مطالعات اجتماعی " با تدریس غلامحسین حبیبی آغاز می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

✍ امروز یکشنبه ۲۳ آبان ماه ۱۴۰۰
جلسه اول دوره " شیوه نگارش طرح پژوهش " با تدریس غلامحسین حبیبی آغاز می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

✍ امروز دوشنبه ۲۴ آبان ماه ۱۴۰۰
جلسه اول دوره " مدل سازی معادله ساختاری با آموس " با تدریس غلامحسین حبیبی ساعت ۵ بعدازظهر آغاز می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

✍ امروز سه شنبه ۲۵ آبان ماه ۱۴۰۰
جلسه اول دوره " فرایند انجام پژوهش کیفی " با تدریس غلامحسین حبیبی ساعت ۵ بعدازظهر آغاز می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

✍ امروز سه شنبه ۲۶ آبان ماه ۱۴۰۰
جلسه اول کارگاه "کدگذاری کیفی و آموزش نرم افزار nvivo " با تدریس غلامحسین حبیبی ساعت ۵ بعدازظهر آغاز می گردد.

شماره تماس جهت شرکت در دوره: ۰۹۳۳۷۹۹۲۷۵۹
@isa_ctc

دانش پژوهان گرامی
به اطلاع می رساند فایل صوتی کلاس های مرکز آموزش تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران در اسپات پلیر منتشر شد.
جهت سفارش با شماره ۰۹۱۰۶۲۸۳۰۹۹ تماس حاصل فرمائید.