بودجه در دوراهی اتلاف یا عدالت
(محمد فاضلی و علیرضا عبداله‌زاده)
✅ بودجه سالیانه نماد توافق جمعی برای بازتوزیع منابع ملی است. منبع اصلی بودجه سرمایه‌های ملی است و دولت باید کارگزار مردم در تصمیم‌گیری درباره شیوه هزینه کردن منابع و سرمایه‌های ملی باشد. هدف این نوشته، جلب توجه مردم به اتفاق نامبارکی است که سال‌هاست در بازتوزیع این سرمایه‌های عمومی رخ می‌دهد.
✅ اول، بودجه عمومی سال 1398 کشور بنا بر اخباری که منتشر شده، حدود 440 هزار میلیارد تومان است و سهم هر ایرانی (در جمعیت 82 میلیون نفری) بیش از پنج میلیون (5366000 تومان) تومان می‌شود.
✅ دوم، دولت رقمی معادل 900 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان و آشکار در بودجه می‌پردازد و این معادل یازده میلیون تومان (10975000 تومان) به ازای هر ایرانی، یعنی دو برابر سهم از بودجه عمومی است.
✅ سوم، مبالغ یارانه آشکار در بودجه می‌آیند و برای مثال وام‌های حمایتی اشتغال و مخارج به عنوان بیمه درمانی و حمایتی و ... از آن جمله‌اند که البته ماجرای رسیدن‌شان به گروه‌های هدف واقعی، قصه مفصل دیگری است. مبالغ یارانه پنهان اما در بودجه ذکر نمی‌شود. مبالغی هم هست که یارانهای فرابودجه‌ای و به دلیل تعهدات گاه به گاه دولت به این و آن است.
✅ چهارم، این حجم یارانه با توجه به نظام ناکارآمد اقتصادی و اجرایی، عادلانه توزیع نمی‌شود. سهم خانوارهای ثروتمند از یارانه پنهان بنزین بیش از ۱۰ برابر بهره‌مندی خانوار فقیر از آن است. این نابرابری در بهره‌مندی از مبالغ یارانه‌ها در بقیه بخش‌ها نیز کم‌وبیش وجود دارد.
✅ پنجم، در مقام مقایسه، ۱۲۰ هزار میلیارد تومان مالیات پیش‌بینی شده که در برابر حتی یارانه بنزین که ۱۴۵ هزار میلیارد تومان است، یا مجموع یارانه‌های پنهان که ۶۷۰ هزار میلیارد تومان است، قطره‌ای بیش نیست. یعنی خانوارهای ثروتمند، به‌طور میانگین، بیش از مالیاتی که می‌دهند از تخفیف حتی بنزین بهره‌مند می‌شوند.
✅ مردم بهتر است بدانند این یارانه‌ها (که از آن‌ها تا به امروز توسعه درخوری حاصل نشده، بلکه حیف و میل منابع طبیعی است) صرف توسعه کشور نمی‌شود و به حساب مردم عادی و فرودست موجب بهره‌مندی بیشتر طبقات ثروتمند می‌شود و حتی کشورهای همسایه از طریق قاچاق از آن منتفع شده‌اند.
✅ ملت هم‌چنین باید استحضار داشته باشند که اصلاح نظام یارانهای به نفع فقرا و کلیت توسعه، فقط با اصلاح یا واقعی‌سازی قیمت‌ها رخ نمی‌دهد، بلکه سیاست‌های مکملی لازم است. مطالبه برای ترکیب سیاست‌های مکمل، سیاست‌های حمایتی از فقرا، بخش تولید و بخش‌های آسیب‌پذیر، و هم‌زمان اصلاح این گونه اتلاف منابع را باید آغاز کرد. مردم هم‌چنین باید بدانند که بخشی از تورمی که به مدت چند دهه تحمل کرده‌اند و ممکن است بیشتر نیز بشود، ناشی از کسر بودجه دولت است که با ادامه این نوع بودجه‌بندی، بدتر نیز خواهد شد.
✅ مردم شریف ایران بهتر از بدنه اداری و سیاسی می‌دانند دارایی‌های خود را چطور خرج کنند. بخش مهمی از جامعه ایران، بالاخص گروه‌های نابرخوردار و غیرثروتمند باید بپرسند سهم ما از این شیوه توزیع یارانه‌های پنهان و آشکار چیست؟ یارانه پنهان فعلی برای هر خانواده سه نفره معادل 33 میلیون تومان در سال یا معادل حدود 3 میلیون تومان در ماه است. آیا خانواده‌های فقیر معادل 3 میلیون تومان در ماه از محل شیوه فعلی توزیع یارانه‌های پنهان و آشکار، رفاه به دست می‌آورند؟ اگر سهم شما از نظام یارانه‌های پنهان و آشکار موجود به اندازه رفاهی معادل 3 میلیون تومان برای هر نفر در ماه نیست، یعنی باید در این نظام بودجه‌ریزی و توزیع یارانه‌های پنهان بازنگری شود. مسأله فعلی رسیدن به عزم سیاسی و اجتماعی برای بازنگری در نظام توزیع یارانه‌هاست، و شیوه انجام اصلاحات و بازنگری موضوع بعدی است که باید به موقع درباره‌اش بحث کرد.
✅ نکته آخر این‌که ما مردم ایران هنوز به اندازه کافی درباره رابطه بین این شیوه تنظیم بودجه و بروز فساد، تورم، و نابرابری نمی‌دانیم. برنامه‌ریزان باید بیشتر درباره تأثیر این گونه بودجه‌نویسی توضیح بدهند. یادمان باشد بین سوختن کودکان‌مان در مدارس غیراستاندارد، کیفیت پایین خدمات عمومی، فقر غذایی برخی خانوارها – که تعدادشان کم نیست – بیکار شدن کارگران، و بسیاری مسائل دیگر و این شیوه بودجه تنظیم کردن رابطه زیادی هست. بودجه باید شفاف‌سازی شود. شیوه‌ای که در گذشته بودجه‌ریزی شده در مسیر اتلاف بوده است بیش از آن‌که به عدالت نزدیک باشد. #بودجه_شفاف، #بودجه_و_عدالت
(این متن را اگر می‌پسندید، برای دیگران نیز ارسال کنید.) @fazeli_mohammad
این مطلب در روزنامه ایران، مورخ 4 دی 1397، قبل از ارائه لایحه بودجه به مجلس، منتشر شده است.
(محمد فاضلی و علیرضا عبداله‌زاده)
✅ بودجه سالیانه نماد توافق جمعی برای بازتوزیع منابع ملی است. منبع اصلی بودجه سرمایه‌های ملی است و دولت باید کارگزار مردم در تصمیم‌گیری درباره شیوه هزینه کردن منابع و سرمایه‌های ملی باشد. هدف این نوشته، جلب توجه مردم به اتفاق نامبارکی است که سال‌هاست در بازتوزیع این سرمایه‌های عمومی رخ می‌دهد.
✅ اول، بودجه عمومی سال 1398 کشور بنا بر اخباری که منتشر شده، حدود 440 هزار میلیارد تومان است و سهم هر ایرانی (در جمعیت 82 میلیون نفری) بیش از پنج میلیون (5366000 تومان) تومان می‌شود.
✅ دوم، دولت رقمی معادل 900 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان و آشکار در بودجه می‌پردازد و این معادل یازده میلیون تومان (10975000 تومان) به ازای هر ایرانی، یعنی دو برابر سهم از بودجه عمومی است.
✅ سوم، مبالغ یارانه آشکار در بودجه می‌آیند و برای مثال وام‌های حمایتی اشتغال و مخارج به عنوان بیمه درمانی و حمایتی و ... از آن جمله‌اند که البته ماجرای رسیدن‌شان به گروه‌های هدف واقعی، قصه مفصل دیگری است. مبالغ یارانه پنهان اما در بودجه ذکر نمی‌شود. مبالغی هم هست که یارانهای فرابودجه‌ای و به دلیل تعهدات گاه به گاه دولت به این و آن است.
✅ چهارم، این حجم یارانه با توجه به نظام ناکارآمد اقتصادی و اجرایی، عادلانه توزیع نمی‌شود. سهم خانوارهای ثروتمند از یارانه پنهان بنزین بیش از ۱۰ برابر بهره‌مندی خانوار فقیر از آن است. این نابرابری در بهره‌مندی از مبالغ یارانه‌ها در بقیه بخش‌ها نیز کم‌وبیش وجود دارد.
✅ پنجم، در مقام مقایسه، ۱۲۰ هزار میلیارد تومان مالیات پیش‌بینی شده که در برابر حتی یارانه بنزین که ۱۴۵ هزار میلیارد تومان است، یا مجموع یارانه‌های پنهان که ۶۷۰ هزار میلیارد تومان است، قطره‌ای بیش نیست. یعنی خانوارهای ثروتمند، به‌طور میانگین، بیش از مالیاتی که می‌دهند از تخفیف حتی بنزین بهره‌مند می‌شوند.
✅ مردم بهتر است بدانند این یارانه‌ها (که از آن‌ها تا به امروز توسعه درخوری حاصل نشده، بلکه حیف و میل منابع طبیعی است) صرف توسعه کشور نمی‌شود و به حساب مردم عادی و فرودست موجب بهره‌مندی بیشتر طبقات ثروتمند می‌شود و حتی کشورهای همسایه از طریق قاچاق از آن منتفع شده‌اند.
✅ ملت هم‌چنین باید استحضار داشته باشند که اصلاح نظام یارانهای به نفع فقرا و کلیت توسعه، فقط با اصلاح یا واقعی‌سازی قیمت‌ها رخ نمی‌دهد، بلکه سیاست‌های مکملی لازم است. مطالبه برای ترکیب سیاست‌های مکمل، سیاست‌های حمایتی از فقرا، بخش تولید و بخش‌های آسیب‌پذیر، و هم‌زمان اصلاح این گونه اتلاف منابع را باید آغاز کرد. مردم هم‌چنین باید بدانند که بخشی از تورمی که به مدت چند دهه تحمل کرده‌اند و ممکن است بیشتر نیز بشود، ناشی از کسر بودجه دولت است که با ادامه این نوع بودجه‌بندی، بدتر نیز خواهد شد.
✅ مردم شریف ایران بهتر از بدنه اداری و سیاسی می‌دانند دارایی‌های خود را چطور خرج کنند. بخش مهمی از جامعه ایران، بالاخص گروه‌های نابرخوردار و غیرثروتمند باید بپرسند سهم ما از این شیوه توزیع یارانه‌های پنهان و آشکار چیست؟ یارانه پنهان فعلی برای هر خانواده سه نفره معادل 33 میلیون تومان در سال یا معادل حدود 3 میلیون تومان در ماه است. آیا خانواده‌های فقیر معادل 3 میلیون تومان در ماه از محل شیوه فعلی توزیع یارانه‌های پنهان و آشکار، رفاه به دست می‌آورند؟ اگر سهم شما از نظام یارانه‌های پنهان و آشکار موجود به اندازه رفاهی معادل 3 میلیون تومان برای هر نفر در ماه نیست، یعنی باید در این نظام بودجه‌ریزی و توزیع یارانه‌های پنهان بازنگری شود. مسأله فعلی رسیدن به عزم سیاسی و اجتماعی برای بازنگری در نظام توزیع یارانه‌هاست، و شیوه انجام اصلاحات و بازنگری موضوع بعدی است که باید به موقع درباره‌اش بحث کرد.
✅ نکته آخر این‌که ما مردم ایران هنوز به اندازه کافی درباره رابطه بین این شیوه تنظیم بودجه و بروز فساد، تورم، و نابرابری نمی‌دانیم. برنامه‌ریزان باید بیشتر درباره تأثیر این گونه بودجه‌نویسی توضیح بدهند. یادمان باشد بین سوختن کودکان‌مان در مدارس غیراستاندارد، کیفیت پایین خدمات عمومی، فقر غذایی برخی خانوارها – که تعدادشان کم نیست – بیکار شدن کارگران، و بسیاری مسائل دیگر و این شیوه بودجه تنظیم کردن رابطه زیادی هست. بودجه باید شفاف‌سازی شود. شیوه‌ای که در گذشته بودجه‌ریزی شده در مسیر اتلاف بوده است بیش از آن‌که به عدالت نزدیک باشد. #بودجه_شفاف، #بودجه_و_عدالت
(این متن را اگر می‌پسندید، برای دیگران نیز ارسال کنید.) @fazeli_mohammad
این مطلب در روزنامه ایران، مورخ 4 دی 1397، قبل از ارائه لایحه بودجه به مجلس، منتشر شده است.
بودجه به زبان آدمیزاد
(محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی)
✅ اقتصاد و هر عرصه سیاستی مهمی، به رسانه‌هایی نیاز دارد که آن‌چه را از چشم مردم پنهان است، برای مردم آشکار ساخته و روابط میان کیفیت زندگی مردم و آن عرصه را آشکار کند. اغلب رسانه‌های اقتصاد و گزارش‌هایی که توسط نهادهای اقتصادی منتشر می‌شوند، به خاطر تیراژ پایین و نوع زبانی که به‌کار می‌گیرند که تخصصی خوب است، از دسترس مردم خارج هستند. شهروندانی که قادر باشند از میان شمار زیادی اصطلاحات آشنا برای اقتصادخوانده‌ها – برای مثال از آن جنس که در سند بودجه کشور گنجانده می‌شود – و ناآشنا برای عموم مردم، فهمی از روندهای اقتصادی به دست آورند زیاد نیست.
✅ سند بودجه سالیانه کشور یکی از مهم‌ترین اسنادی است که سرنوشت زندگی روزمره مردم نیز به آن گره خورده و توسعه نیز در گرو آن است. چندین دهه است بودجه سندی دست‌نیافتنی و غیرقابل فهم برای مردم بوده است. اکثریت قاطعی از مردم چیزی درباره کسر بودجه (و اثراتش)، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، بودجه عمومی، بودجه شرکت‌های دولتی و ده‌ها مفهوم موجود در بودجه و کاربرد آن‌ها در مملکت‌داری نمی‌دانند. دو سه سالی است که مطالبه‌ای در حال فراگیر شدن برای شفافیت و قابل فهم شدن بودجه آغاز شده است. شبکه‌های اجتماعی نیز کمک کرده‌اند، اما کماکان جای خالی گزارشی تفصیلی که بودجه را به زبان قابل فهم تبدیل کند، چیزی شبیه «#بودجه_به_زبان_آدمیزاد» خالی بود.
✅ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تاریخ پنج دی‌ماه 1397 گزارشی با عنوان «بررسی لایحه بودجه سال 1398 کشور: بودجه به زبان ساده» منتشر کرده است. من تا آن‌جا که اطلاع دارم این اولین باری است که گزارشی با این کیفیت درباره تشریح بودجه منتشر می‌شود و به نوعی می‌توان آن‌را حاصل مطالبه‌گریِ در حال عمومی‌شدن برای شفافیت و آگاهی عمومی درباره بودجه تلقی کرد.
✅ این گزارش با یک مثال ساده از کشور اوگاندا نشان می‌دهد که آن‌چه به سادگی در بودجه می‌آید و ظاهرش موّجه است و حدود 25 میلیون دلار درآمد برای عمران کشور اوگاندا فراهم می‌کند، در واقع 750 میلیون دلار به اقتصاد این کشور ضربه می‌زند. خواننده عادی و غیراقتصادخوان نیز به سادگی آن‌را درمی‌یابد. شاید برای اولین بار است که یک گزارش رسمی دولتی در تیتر خود خیلی خودمانی می‌نویسد «بودجه خوبی چه جور بودجه‌ای است؟» و پس از آن درباره «بودجه سرِ کاری»، «بودجه بی‌برنامه» و «بودجه روزمره» و وجوه بودجه خوب از جمله عدالت توضیح می‌دهد. جدولی که در صفحه 5 این گزارش ارائه شده شاخص‌های خوبی برای قضاوت درباره بودجه در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
✅ این گزارش شرحی مناسب از مراحل بررسی و تصویب بودجه ارائه می‌کند. شاید خیلی ساده باشد، اما به خواننده می‌گوید راحت‌تر آن است که 4 صفر را از جلوی هر عدد بودجه بردارید و آن‌را به «میلیارد تومان» بخوانید یا 7 صفر را حذف کنید و واحد عدد «هزار میلیارد تومان» می‌شود. همین توصیه ساده، سرگیجه افراد در خواندن بودجه و رسیدن به درکی از اعداد و به دنبال آن مقایسه‌ها را ساده‌تر می‌کند.
✅ گزارش هم‌چنین شرحی ساده و قابل فهم از مفاهیم بودجه می‌دهد و به همان سادگی توضیح می‌دهد که هر یک دلار کاهش قیمت نفت، باعث 2400 میلیارد تومان کاهش منابع می‌شود و چگونه دست بالا گرفتن درآمدهای نفتی، همه کاستی‌ها و نقصان‌های بودجه را می‌پوشاند. این گزارش به صراحت درباره شرکت‌های دولتی می‌نویسد: «مجمع شرکت‌ها، بودجه مصوب خود را به سازمان برنامه و بودجه جهت تأیید ارسال می‌کنند و سازمان برنامه نیز (غالباً بدون بررسی کافی) آن‌ها را به مجلس برای تصویب ارسال می‌کند.» ولی این خبر خوب را هم می‌دهد که از بودجه سال 1398 مطالبه برای کسب اطلاعات شرکت‌های دولتی، آغاز شده است.
✅ ارقام جدول 9 آن نشان می‌دهند که هر ایرانی در قالب بودجه سال 1398 برای هر بخش چقدر هزینه می‌کند و بزرگ‌ترین رقم هزینه‌های هر ایرانی برای رفاه اجتماعی و معادل 1365363 تومان و بعد از آن 584888 تومان برای بهداشت و کوچک‌ترین عدد 4847 تومان و برای محیط‌زیست است.
✅ گزارش «بررسی لایحه بودجه سال 1398 کشور: بودجه به زبان ساده» یک #موفقیت_کوچک اما مؤثر برای شفاف‌سازی و رسا کردن صدای دانش اقتصادی در عرصه عمومی است که باید تداوم یابد و تقویت شود.
(این متن را اگر می‌پسندید، برای دیگران هم ارسال کنید.) https://tttttt.me/fazeli_mohammad
✅ https://tttttt.me/IR_S_S
#بودجه_شفاف، #بودجه_سرنوشت_است
اصل گزارش را از این محل دانلود کنید: http://rc.majlis.ir/fa/report/show/1095039
*نسخه مفصل‌تر این متن در روزنامه ایران مورخ 19 دی 1397 منتشر شده است.
(محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی)
✅ اقتصاد و هر عرصه سیاستی مهمی، به رسانه‌هایی نیاز دارد که آن‌چه را از چشم مردم پنهان است، برای مردم آشکار ساخته و روابط میان کیفیت زندگی مردم و آن عرصه را آشکار کند. اغلب رسانه‌های اقتصاد و گزارش‌هایی که توسط نهادهای اقتصادی منتشر می‌شوند، به خاطر تیراژ پایین و نوع زبانی که به‌کار می‌گیرند که تخصصی خوب است، از دسترس مردم خارج هستند. شهروندانی که قادر باشند از میان شمار زیادی اصطلاحات آشنا برای اقتصادخوانده‌ها – برای مثال از آن جنس که در سند بودجه کشور گنجانده می‌شود – و ناآشنا برای عموم مردم، فهمی از روندهای اقتصادی به دست آورند زیاد نیست.
✅ سند بودجه سالیانه کشور یکی از مهم‌ترین اسنادی است که سرنوشت زندگی روزمره مردم نیز به آن گره خورده و توسعه نیز در گرو آن است. چندین دهه است بودجه سندی دست‌نیافتنی و غیرقابل فهم برای مردم بوده است. اکثریت قاطعی از مردم چیزی درباره کسر بودجه (و اثراتش)، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، بودجه عمومی، بودجه شرکت‌های دولتی و ده‌ها مفهوم موجود در بودجه و کاربرد آن‌ها در مملکت‌داری نمی‌دانند. دو سه سالی است که مطالبه‌ای در حال فراگیر شدن برای شفافیت و قابل فهم شدن بودجه آغاز شده است. شبکه‌های اجتماعی نیز کمک کرده‌اند، اما کماکان جای خالی گزارشی تفصیلی که بودجه را به زبان قابل فهم تبدیل کند، چیزی شبیه «#بودجه_به_زبان_آدمیزاد» خالی بود.
✅ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تاریخ پنج دی‌ماه 1397 گزارشی با عنوان «بررسی لایحه بودجه سال 1398 کشور: بودجه به زبان ساده» منتشر کرده است. من تا آن‌جا که اطلاع دارم این اولین باری است که گزارشی با این کیفیت درباره تشریح بودجه منتشر می‌شود و به نوعی می‌توان آن‌را حاصل مطالبه‌گریِ در حال عمومی‌شدن برای شفافیت و آگاهی عمومی درباره بودجه تلقی کرد.
✅ این گزارش با یک مثال ساده از کشور اوگاندا نشان می‌دهد که آن‌چه به سادگی در بودجه می‌آید و ظاهرش موّجه است و حدود 25 میلیون دلار درآمد برای عمران کشور اوگاندا فراهم می‌کند، در واقع 750 میلیون دلار به اقتصاد این کشور ضربه می‌زند. خواننده عادی و غیراقتصادخوان نیز به سادگی آن‌را درمی‌یابد. شاید برای اولین بار است که یک گزارش رسمی دولتی در تیتر خود خیلی خودمانی می‌نویسد «بودجه خوبی چه جور بودجه‌ای است؟» و پس از آن درباره «بودجه سرِ کاری»، «بودجه بی‌برنامه» و «بودجه روزمره» و وجوه بودجه خوب از جمله عدالت توضیح می‌دهد. جدولی که در صفحه 5 این گزارش ارائه شده شاخص‌های خوبی برای قضاوت درباره بودجه در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
✅ این گزارش شرحی مناسب از مراحل بررسی و تصویب بودجه ارائه می‌کند. شاید خیلی ساده باشد، اما به خواننده می‌گوید راحت‌تر آن است که 4 صفر را از جلوی هر عدد بودجه بردارید و آن‌را به «میلیارد تومان» بخوانید یا 7 صفر را حذف کنید و واحد عدد «هزار میلیارد تومان» می‌شود. همین توصیه ساده، سرگیجه افراد در خواندن بودجه و رسیدن به درکی از اعداد و به دنبال آن مقایسه‌ها را ساده‌تر می‌کند.
✅ گزارش هم‌چنین شرحی ساده و قابل فهم از مفاهیم بودجه می‌دهد و به همان سادگی توضیح می‌دهد که هر یک دلار کاهش قیمت نفت، باعث 2400 میلیارد تومان کاهش منابع می‌شود و چگونه دست بالا گرفتن درآمدهای نفتی، همه کاستی‌ها و نقصان‌های بودجه را می‌پوشاند. این گزارش به صراحت درباره شرکت‌های دولتی می‌نویسد: «مجمع شرکت‌ها، بودجه مصوب خود را به سازمان برنامه و بودجه جهت تأیید ارسال می‌کنند و سازمان برنامه نیز (غالباً بدون بررسی کافی) آن‌ها را به مجلس برای تصویب ارسال می‌کند.» ولی این خبر خوب را هم می‌دهد که از بودجه سال 1398 مطالبه برای کسب اطلاعات شرکت‌های دولتی، آغاز شده است.
✅ ارقام جدول 9 آن نشان می‌دهند که هر ایرانی در قالب بودجه سال 1398 برای هر بخش چقدر هزینه می‌کند و بزرگ‌ترین رقم هزینه‌های هر ایرانی برای رفاه اجتماعی و معادل 1365363 تومان و بعد از آن 584888 تومان برای بهداشت و کوچک‌ترین عدد 4847 تومان و برای محیط‌زیست است.
✅ گزارش «بررسی لایحه بودجه سال 1398 کشور: بودجه به زبان ساده» یک #موفقیت_کوچک اما مؤثر برای شفاف‌سازی و رسا کردن صدای دانش اقتصادی در عرصه عمومی است که باید تداوم یابد و تقویت شود.
(این متن را اگر می‌پسندید، برای دیگران هم ارسال کنید.) https://tttttt.me/fazeli_mohammad
✅ https://tttttt.me/IR_S_S
#بودجه_شفاف، #بودجه_سرنوشت_است
اصل گزارش را از این محل دانلود کنید: http://rc.majlis.ir/fa/report/show/1095039
*نسخه مفصل‌تر این متن در روزنامه ایران مورخ 19 دی 1397 منتشر شده است.
Telegram
دغدغه ایران
این تنها رسانه ویژه انتشار نوشته‌های محمد فاضلی در تلگرام است. هیچ کانال دیگری برای نشر نوشته‌هایم ندارم.