Üstə-üstə #Əfqanistanın 33 milyon topluluğu var 24-25 milyon Əfqanistanda yaşamaqdadır və gerisi ölkədən qaçqın başqa ölkələrdə yaşayırlar.
—————————————————
Ən çoxu Pəştundur hardasa bəzən özlərinə Oğan deyənlər də var.
#Pəştun %39
#Hazara(xəzər) %9
Hazaralar Türk-monqol kökənlidilər ancaq Tacik dilində danışırlar və Xəzər Türkləridilər.)
#Aymaq 4%
(Aymaqlar - oymaq -dörd oymaqlar Türk kökənlidilər ancaq Tacik dilində danışırlar)
#Özbək Türkü %10
(Əfqanistanın Qırğız Türklərini də Özbəklər üstündə veriblər.Özbək Türkləri yeni zamanlar ana dilində oxuma haqqı qazandılar və birsıra oxullarda dillərinin öyrənilməsinə başladılar 👏👏🤗 )
#Türkmən %4
#Tacik_Dəri_Fars %27-%28
(Türk, Qızılbaş Türkləri şiə olduqlarından Tacik-Dəri-Fars üstündə veriblər ancaq mənim bir Qızılbaş ilə danışdığıma görə Qızılaşlar %1 olarlar dedi.Əlbətə verilərdə də #Qızılbaşları %1 yazıblar. "Qızılbaş Türkləri #Azərbaycan_Türkcəsində danışırlar.")
#Nuristanlı və #salarlı %4
#Bəluç %2
*Başqa azınlıqlar üstə-üstə 2%
(Paşalılar, seyidlər, berahuyilər və pamirlilər)
—————————————————
Türk dilində danışanlar
Özbək Türkü %10
Türkmən %4
Türk, qızılbaş 1%
%10➕%4➕%1 = %15
33mio*%15 = 4,920,000 kişi
—————————————————
Fars-Tacik dilində danışan Türklər
Hazaralar %9➕Aymaqlar %4=%13
33mio✖️%13 = 4,290,000 kişi
—————————————————
Türk kökənlilər
Türklər %15➕Tacik dilli Türklər %13
4,920,000 ➕4,290,000=
9,210,000 kişi
—————————————————
Əfqanistanda da Türklərin sayılarını tüm Iran ölkəsinin Türklərin sayılarını və etnik yapısını(budunsal yapını) gizlənildiyi kimi əfqanistada da elədir və Türklərin sayısını gizlədirlər və kölgə araxasında saxlayırlar.
Əfqanistanın Türkləri yaşadıqları yerlərə Güney Türküstan adı verirlər və bayraqları da var.
Bu yazıda Verilər və sayılar Almanca və Ingiliscə vikipediya'ya (açıq bilikliyə) dayanılaraq verilibdir.
Bu verilərə dayalı Əfqanistanın 3-də1-i Türkdür.
Tehranda ara-sıra yaşayan Əfqanistan Türkləri ilə danışın tanış olun və hansı bölgələrdə yaşadıqlarını onlardan soruşa bilərsiniz.
—————————————————
🦋@Azturkce🦋 Məhəmət Polatlı
—————————————————
Ən çoxu Pəştundur hardasa bəzən özlərinə Oğan deyənlər də var.
#Pəştun %39
#Hazara(xəzər) %9
Hazaralar Türk-monqol kökənlidilər ancaq Tacik dilində danışırlar və Xəzər Türkləridilər.)
#Aymaq 4%
(Aymaqlar - oymaq -dörd oymaqlar Türk kökənlidilər ancaq Tacik dilində danışırlar)
#Özbək Türkü %10
(Əfqanistanın Qırğız Türklərini də Özbəklər üstündə veriblər.Özbək Türkləri yeni zamanlar ana dilində oxuma haqqı qazandılar və birsıra oxullarda dillərinin öyrənilməsinə başladılar 👏👏🤗 )
#Türkmən %4
#Tacik_Dəri_Fars %27-%28
(Türk, Qızılbaş Türkləri şiə olduqlarından Tacik-Dəri-Fars üstündə veriblər ancaq mənim bir Qızılbaş ilə danışdığıma görə Qızılaşlar %1 olarlar dedi.Əlbətə verilərdə də #Qızılbaşları %1 yazıblar. "Qızılbaş Türkləri #Azərbaycan_Türkcəsində danışırlar.")
#Nuristanlı və #salarlı %4
#Bəluç %2
*Başqa azınlıqlar üstə-üstə 2%
(Paşalılar, seyidlər, berahuyilər və pamirlilər)
—————————————————
Türk dilində danışanlar
Özbək Türkü %10
Türkmən %4
Türk, qızılbaş 1%
%10➕%4➕%1 = %15
33mio*%15 = 4,920,000 kişi
—————————————————
Fars-Tacik dilində danışan Türklər
Hazaralar %9➕Aymaqlar %4=%13
33mio✖️%13 = 4,290,000 kişi
—————————————————
Türk kökənlilər
Türklər %15➕Tacik dilli Türklər %13
4,920,000 ➕4,290,000=
9,210,000 kişi
—————————————————
Əfqanistanda da Türklərin sayılarını tüm Iran ölkəsinin Türklərin sayılarını və etnik yapısını(budunsal yapını) gizlənildiyi kimi əfqanistada da elədir və Türklərin sayısını gizlədirlər və kölgə araxasında saxlayırlar.
Əfqanistanın Türkləri yaşadıqları yerlərə Güney Türküstan adı verirlər və bayraqları da var.
Bu yazıda Verilər və sayılar Almanca və Ingiliscə vikipediya'ya (açıq bilikliyə) dayanılaraq verilibdir.
Bu verilərə dayalı Əfqanistanın 3-də1-i Türkdür.
Tehranda ara-sıra yaşayan Əfqanistan Türkləri ilə danışın tanış olun və hansı bölgələrdə yaşadıqlarını onlardan soruşa bilərsiniz.
—————————————————
🦋@Azturkce🦋 Məhəmət Polatlı
Yazdığm #Almanca-#Azərbaycan Türkcəsində və #Qaşqayı Türkcəsində sözlük kitabı haqqında bildiriş:
Giriş
Latin əlifbasında yazılmış Almanca-Azərbaycan Türkcəsində - #Qaşqai_Türkcəsində sözlük kitabı 50,000-dən artıq incəsənt, ədəbiyyat, hüquq; və.s. terminləri… özündə əhatə edir. Kitabda cənubi Azərbaycanda işlənilən ifadələr dırnaq arasında və Qaşqai Türkcəsinin müxtəlif ləhcələrində mövcud olan sözlər və ifadələr sarı xət ilə verilir.
Azərbaycan türklərinin sayı 50 Milyon təxmin olunur. Azərbaycan cümhuriy-yətində (Quzey azərbaycanda) 10 Milyon insan bu dildə danışır və təhsil alır. güney Azərbaycanda, eləcədə Iranın müxtəlif şəhərlərində yaşayan Azərbaycanlıların sayı 30-35 Milyona təxmin edilir.
İranda Azərbaycan Türkcəsi ancaq şifahi dil kimi işlənir. Bu dildə oxul; mətbuat; məhkəmə sistemi, sinema; teatr və … imkanlar yoxdur. Bu üzdən Azərbəycan Türkcəsi zaman üzərində iranın rəsmi dili olan fars dilinin sözləri ilə qarışır, orijinallığını əldən verib deforma olur. İran adlanan ölkədə 1930-cü ildən başalayaraq bu günə qədər irəli sürülən pan-farsisti, anti-türkisti siyasət səbəb olub bir neçə dil o cümlədən türk dillərindən bəziləri aradan getsin və yaxud aradan getmə təhlükəsi altında yaşamını sürsün.
Yox olma təhlükəsi altında olan dillərdən birisi də Qaşqayi Türkcəsidir. İranın cənub bölgəsində yaşayan Qaşqai xalqının sayı 3 Milyon təxmin edilir. Qaşqailər iranın Fars, İsfahan, Çaharmahal Bəxtiyarı, Xuzistan, Kəhkiluyə və Buyrəhməd, Buşəhr, Kerman, Hormozqan və …. Ustanlarında qismən el-tayfa səklində yaşayırlar. Qaşqai xalqı 5 elə bölünür: Farsımdan, Şeş bəluki, Dərə şuri, Əmələ və Kəşkuli. El sayının çoxluğu həmçinin qonşu dillərin təsiri nəticəsində, qaşqai dilində müxtəlif ləhcələr yaranıb və Qaşqai dili də qarşılıqlı olaraq öz təsirini başqa qonşu dillərə buraxıb.
Tanınmış dilçi alim eləcə də „yox olma təhlükəsi altında olan dillər“ mütəxəssisi Prof. Nicholas Evans „Dillər öləndə, nələr əldən veririk“ kitabında yazır: „dünyada 6000 müxtəlif dillər var. Bu dillərin yarısı 100 ildən sonra yox olacaq. Bunun üçün yox olma təhlükəsi altında olan dillərə yazılı dokumentlər lazımdır. Bu yolla onların dil, gələnək, tarix və ədəbiyyatları qorunur və gələcək nəsillərə verilir “.
Qeyd etməliyəm ki, Berlin universitetin Türkologiya bölümünün dekanı olan və keçən il dünyasını dəyişən dostum Prof. Klavs Şöninq də eyn fikirdə idi və belə bir sözlüyün hazırlanmasını vacib görürdü.
Bu vacibliyi nəzərdə alaraq bu qərara gəldim ki, 2018-ci ildə nəşr olan Almanca-Azərbaucan Türkcəsində sözlük kitabıma başqa iran türk xalqların sözlərini də artıram.
Son illərdə dil və milli kimlikləri yox olma təhlükəsi altında olan xalqların etiraz və müqavimətləri aydın şəkildə çoxal-maqdadır. Bu xalqların aydınları ana dillərində müxtəlif kitablar- dərgilər nəşr etməyə çalışıblar. 2007-ci ildə nəşr olan „Qaşqayı sözlügü, Fərhənge loğat və estelahate torki qaşqai be farsi“ dəyərli kitablardan birisidir. Asadollah mərdani rəhimi 20 il zəhmətdən sonra bu kitabı hazırlayıb və istifadə edənlərin ixtiyarına buraxıb. Sözlər və ifadələr ərəb-fars əlifbası ilə yanaşı Qaşqai səslərinə uyğun olan qaşqai-latin əlifbasında da yazılıb. Əlinizdə olan Almanca-Azərbaycan Türkcəsində-Qaşqai-Türkcəsində sözlük kitabının Qaşqai bölümündə istifadə olunan əsas material həmin bu kitabdır. Deməliyəm ki, komputer proqramımda Qaşqai-latin əlifbasının olmadığı üçün Azərbaycan-latin əlifbasından istifadə etmişəm.
Şübhəsiz bu sözlük mükəmməl və səhvsiz deyil. Ümid edirəm bu kitabdan istifadə edənlər öz təklifləri ilə əskikliklərin aradan qaldırılmasına və sözlük kitabının təkmilləşməsinə yardımçı olsunlar.
Sağ olun!
Prof. h.c. Əhməd Ümid Yəzdani (Azəroğlu)
Berlin, Avqust 2020
@Azturkce
Giriş
Latin əlifbasında yazılmış Almanca-Azərbaycan Türkcəsində - #Qaşqai_Türkcəsində sözlük kitabı 50,000-dən artıq incəsənt, ədəbiyyat, hüquq; və.s. terminləri… özündə əhatə edir. Kitabda cənubi Azərbaycanda işlənilən ifadələr dırnaq arasında və Qaşqai Türkcəsinin müxtəlif ləhcələrində mövcud olan sözlər və ifadələr sarı xət ilə verilir.
Azərbaycan türklərinin sayı 50 Milyon təxmin olunur. Azərbaycan cümhuriy-yətində (Quzey azərbaycanda) 10 Milyon insan bu dildə danışır və təhsil alır. güney Azərbaycanda, eləcədə Iranın müxtəlif şəhərlərində yaşayan Azərbaycanlıların sayı 30-35 Milyona təxmin edilir.
İranda Azərbaycan Türkcəsi ancaq şifahi dil kimi işlənir. Bu dildə oxul; mətbuat; məhkəmə sistemi, sinema; teatr və … imkanlar yoxdur. Bu üzdən Azərbəycan Türkcəsi zaman üzərində iranın rəsmi dili olan fars dilinin sözləri ilə qarışır, orijinallığını əldən verib deforma olur. İran adlanan ölkədə 1930-cü ildən başalayaraq bu günə qədər irəli sürülən pan-farsisti, anti-türkisti siyasət səbəb olub bir neçə dil o cümlədən türk dillərindən bəziləri aradan getsin və yaxud aradan getmə təhlükəsi altında yaşamını sürsün.
Yox olma təhlükəsi altında olan dillərdən birisi də Qaşqayi Türkcəsidir. İranın cənub bölgəsində yaşayan Qaşqai xalqının sayı 3 Milyon təxmin edilir. Qaşqailər iranın Fars, İsfahan, Çaharmahal Bəxtiyarı, Xuzistan, Kəhkiluyə və Buyrəhməd, Buşəhr, Kerman, Hormozqan və …. Ustanlarında qismən el-tayfa səklində yaşayırlar. Qaşqai xalqı 5 elə bölünür: Farsımdan, Şeş bəluki, Dərə şuri, Əmələ və Kəşkuli. El sayının çoxluğu həmçinin qonşu dillərin təsiri nəticəsində, qaşqai dilində müxtəlif ləhcələr yaranıb və Qaşqai dili də qarşılıqlı olaraq öz təsirini başqa qonşu dillərə buraxıb.
Tanınmış dilçi alim eləcə də „yox olma təhlükəsi altında olan dillər“ mütəxəssisi Prof. Nicholas Evans „Dillər öləndə, nələr əldən veririk“ kitabında yazır: „dünyada 6000 müxtəlif dillər var. Bu dillərin yarısı 100 ildən sonra yox olacaq. Bunun üçün yox olma təhlükəsi altında olan dillərə yazılı dokumentlər lazımdır. Bu yolla onların dil, gələnək, tarix və ədəbiyyatları qorunur və gələcək nəsillərə verilir “.
Qeyd etməliyəm ki, Berlin universitetin Türkologiya bölümünün dekanı olan və keçən il dünyasını dəyişən dostum Prof. Klavs Şöninq də eyn fikirdə idi və belə bir sözlüyün hazırlanmasını vacib görürdü.
Bu vacibliyi nəzərdə alaraq bu qərara gəldim ki, 2018-ci ildə nəşr olan Almanca-Azərbaucan Türkcəsində sözlük kitabıma başqa iran türk xalqların sözlərini də artıram.
Son illərdə dil və milli kimlikləri yox olma təhlükəsi altında olan xalqların etiraz və müqavimətləri aydın şəkildə çoxal-maqdadır. Bu xalqların aydınları ana dillərində müxtəlif kitablar- dərgilər nəşr etməyə çalışıblar. 2007-ci ildə nəşr olan „Qaşqayı sözlügü, Fərhənge loğat və estelahate torki qaşqai be farsi“ dəyərli kitablardan birisidir. Asadollah mərdani rəhimi 20 il zəhmətdən sonra bu kitabı hazırlayıb və istifadə edənlərin ixtiyarına buraxıb. Sözlər və ifadələr ərəb-fars əlifbası ilə yanaşı Qaşqai səslərinə uyğun olan qaşqai-latin əlifbasında da yazılıb. Əlinizdə olan Almanca-Azərbaycan Türkcəsində-Qaşqai-Türkcəsində sözlük kitabının Qaşqai bölümündə istifadə olunan əsas material həmin bu kitabdır. Deməliyəm ki, komputer proqramımda Qaşqai-latin əlifbasının olmadığı üçün Azərbaycan-latin əlifbasından istifadə etmişəm.
Şübhəsiz bu sözlük mükəmməl və səhvsiz deyil. Ümid edirəm bu kitabdan istifadə edənlər öz təklifləri ilə əskikliklərin aradan qaldırılmasına və sözlük kitabının təkmilləşməsinə yardımçı olsunlar.
Sağ olun!
Prof. h.c. Əhməd Ümid Yəzdani (Azəroğlu)
Berlin, Avqust 2020
@Azturkce