مرکز آموزش تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران

اقدام پژوهی
تأملی بر نحوه عملیاتی کردن پژوهش های نظری

مقدمه

یک مددکار، مشاور اجتماعی، روان شناس، جماعت گرا، فعال حقوق زنان یا کنش گر جنبش های کارگری، همواره درگیر پاسخ دادن به این پرسش است که فراتر از انواع تعاملات هرروزه اش و با فقرا، زنان و کارگران تا جماعت ها و جوانان غرق شده در زندگی روزمره، چگونه بتواند پروژه پژوهشی خود را و فارغ از انواع نظریات درهم پیچیده و پاردایم های متفاوتِ از هم، خلق کند؟ پروژه ای که ازخلال آن بتواند عمیق ترین دغدغه های وجودی اش - و آن زمان و مکانی که برای او معنادار و رهایی بخش است - با دیگرانی در جامعه که هم درد او هستند، به اشتراک بگذارد. اما مسأله اینجاست که پژوهشگر علوم اجتماعی، به آن سطح از دانش نظری اشراف ندارد که دغدغه های وجودی اش را به دردها و رنج،های جامعه گره بزند. او چه باید بکند؟ ما چه باید بکنیم؟
به عبارت دیگر، ما پژوهشگران مدام درباره اقلیت ها، زنان، جوانان، مطالبات قومیت ها و... سخن می گوییم، به آن ها می اندیشیم و برای بهبود وضعیت آن ها، حتی وارد فرایندهای تسهیلگری و مداخله اجتماعی می شویم اما ناتوان از تغییراتی بنیادین و در نحوه زیست و معیشت آن ها هستیم و دربهترین حالت تأثیرات مان بر بهبود کیفیت زندگی آن ها مقطعی و موقتی است زیرا از روشی منظم و مدون برخوردار نیستیم تا ایده های فلسفی، اندیشه های انتزاعی، نظریات جامعه شناختی و ...، را بسط، توسعه و تغییر دهیم؛ آن هم به گونه ای که اولاً با عملیاتی کردن آن ها، نسخه ای مخصوص به خود و کاربردی را، از این همه نظریه علوم انسانی خلق کنیم؛ نسخه ای یا دقیق تر از آن، الگوی پژوهشی روشمندی که برای مفیدفایده بودن و معنادارکردن زندگی دیگران، هدف گذاری شده باشد وثانیاً درعمل نیز و با درگیرشدن در میدان تحقیق - به کمک این روش پژوهشی - بتوانیم چنین اتفاقی قاطع، معنادار و عمیق را - و در زندگی دیگران - رقم بزنیم. آیا واقعاً می شود؟

شرح درس کارگاه
اقدام پژوهی به مثابه حرکتی توأمان و بر روی دو خط نظریه و عمل، رویکردی عموماً روش شناختی و در تحقیقات علوم انسانی است که متأسفانه بسیار جسته وگریخته به آن پرداخته می شود و گاهاً تحت عنوان جامعه شناسی مردم مدار و گاهی نیز با نام مطالعات کاربردی، از آن سخن گفته می شود. خود اقدام پژوهی نیز طیفی از فعالیت های تسهیل گری تا کارگاه های آموزش ضمن خدمت و کار اجتماعی مددکاری یا تعامل با آسیب دیدگان اجتماعی را شامل می شود؛ در این کارگاه نیز، قرارنیست تا تعریفی روشن و مشخص ازین مفهوم را ارائه دهم که نه ممکن است و نه مطلوب. اما در نظر دارم که فهمی متفاوت از اقدام پژوهی را به مخاطبان و حاضران در کارگاه معرفی کنم و آن گونه که از اسم آن پیداست، به صورت فرایندی پیوسته از نظر تا عمل - و در مقام نوعی روش شناسی - بر پیوستگی تأملات نظری تا تعهد عملی پژوهشگر به اقدام و تغییر، همه را مورد تأکید قراردهم. به بیان دیگر، اینکه در میدان تحقیق، بتوان دست به اقدام و تغییر زد تا ارزش های محقق و مشارکت کنندگان، متحقق شوند همگی مبتنی بر قرائت خاصی از نظریه اجتماعی ممکن می شود که سپس متکی بر این قرائت از آثار و آراء نظریه پردازان علوم انسانی، می توان شرایط و زمینه هایی را فراهم کرد تا میدان تحقیق و بازیگران آن - البته مبتنی بر مشارکتی بودن پژوهش و خودانتقادی محقق - دگرگون شود.

جلسه اول؛ مبانی نظری: درباره چیستی شدن و تغییر

جلسه دوم؛ شهر و ادراک متفاوت از آن

جلسه سوم؛ وقتی امر خیر، روان شناسی انرژی مثبت و مادری کردن، به تنهایی کافی نیست؛ آنچه سمن ها و خیریه ها از آن بی بهره اند.

جلسه چهارم؛ هنر به مثابه میانجی: چگونه در گریز از روزمرگی، مادی شدن و منفعت طلبی، زندگی روزمره را بسراییم؟

جلسه پنجم؛ پریدن به اعماق تاریخ؛ چگونه میراث ناملموس فرهنگی، ملموس شود؟
@isa_ctc

928 views03:48