🎙 مسابقه اسپرم‌ها

🔹در ابتدای قسمت ۲۱۴ پادکست هفتگی فکت‌نامه، مانند اپیزود قبل، کمی درباره متن و حواشی انفجار بندرعباس صحبت کردیم؛ از جمله نقش اقتصادی بندر رجایی و ادعایی که درباره کمک میلیاردی علی دایی شده بود.

🔹کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران، همزمان با روز کارگر، ادعای عجیبی را درباره اعتراضات کارگران در ایران بیان کرد. در این قسمت، به این ادعا نیز پرداخته‌ایم.

🔹در ادامه، دو ادعایی را مرور کردیم که با یک مصاحبه تلویزیونی ارتباط داشت؛ نخست، برداشت نادرست رسانه‌ها از «قرص هسته‌ای» و دوم، ادعای شاخ‌داری که در همان گفتگو مطرح شد.

🔹دو ادعای مقام‌های جمهوری اسلامی درباره دو موضوع اقتصادی، نشان‌های نادرست و نیمه‌درست گرفتند که درباره آنها نیز توضیح داده‌ایم.

🔹ادعای ناسالم و سرطان‌زا بودن هندوانه‌های ایران از سوی یک مقام روسیه، در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های فارسی بسیار پربازدید شده بود که در این قسمت توضیحاتی درباره آن داده‌ایم.

🔹ویدیوهایی منتشر شده که درباره تعیین جنسیت فرزند، ادعاهای مختلفی را مطرح می‌کند. خلاصه‌ای از مقاله مفصل فکت‌نامه درباره این موضوع را در این قسمت مرور کردیم.

🔹بزرگنمایی در انتشار خبر «مسابقه اسپرم‌ها» و ماجرای جالب این رویداد، موضوع دیگری است که درباره آن صحبت کرده‌ایم.

🔹پیش از مرور کامنت‌ها، دو فکت‌چک کوتاه درباره ماجرای لخت شدن یک نماینده مجلس مکزیک و عکسی منتسب به فرودگاه صنعا در یمن را مرور کردیم.

🔹در پایان این قسمت، یک سوژه را برای مخاطبان فکت‌نامه مطرح کردیم تا درستی‌سنجی کنند و نتیجه را برای ما بفرستند.

🎙 پادکست فکت‌نامه را از همه اپلیکیشن‌های دریافت پادکست بشنوید.

📣 هر هفته ساعت ۸ صبح جمعه به وقت تهران.

👈 در کست‌باکس بشنوید

👈 در اپل پادکست بشنوید

👈 در اسپاتیفای بشنوید

00:01:40 مقدمه
00:03:48 نقش بندر رجایی در تامین کالاهای اساسی، دارو و واردات ضروری
00:07:25 ادعای نادرست درباره سفر علی دایی به بندرعباس
00:09:42 ادعای شاخ‌دار کاظم صدیقی درباره اعتراض‌های صنفی کارگران
00:17:18 ادعای نادرست رونمایی از قرص هسته‌ای در برنامه زنده تلویزیونی
00:22:00 ادعای شاخ‌دار درباره سطح غنی‌سازی برای استفاده از انرژی هسته‌ای
00:26:38 مصرف آب و برق در ایران در مقایسه با متوسط جهانی
00:31:53 مقایسه نرخ مشارکت اقتصادی در ایران و کشورهای منطقه
00:36:22 بررسی ادعای میزان بالای نیترات در هندوانه‌های ایرانی
00:43:35 ادعای نادرست درباره روش‌های موثر بر انتخاب جنسیت نوزاد
00:51:37 ادعاهای اغراق شده درباره مسابقه اسپرم‌ها
00:57:00 ماجرای عکس نماینده مکزیکی که لخت شده چیست؟
00:58:26 عکس ساختگی با عنوان انفجار هواپیما در فرودگاه صنعا
00:59:38 کامنت‌ها

🌐 @Factnameh

🔹 اثر سیگارهای الکترونیک بر بیماری ریه پاپ‌کورنی

🔹در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی ایران خبری با این تیتر منتشر شده است: «ریه پاپ کورنی؛ بیماری خطرناکی که می‌تواند با کشیدن ویپ پدید آید».

🔹این ادعا نیمه درست است و توضیح دقیق آن به جزییات بیشتری نیاز دارد.

🔹بیماری «ریه پاپ‌کورنی» (برونشیولیت انسدادی) یک بیماری جدی و غیرقابل بازگشت است و به دلیل آسیب به کوچک‌ترین راه‌های هوایی ریه ایجاد می‌شود و علائمی مانند سرفه مداوم، تنگی نفس و خس‌خس سینه دارد.

🔹این بیماری ابتدا در کارگران کارخانه پاپ‌کورن مایکروویوی به دلیل استنشاق ماده شیمیایی دی‌استیل شناسایی شد.

🔹در مورد ارتباط ویپ یا سیگارهای الکترونیک و این بیماری، سازمان‌های بهداشتی در کشورهای مختلف نظرات متفاوتی دارند. برخی مانند مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها آمریکا (CDC) و انجمن سرطان آمریکا (ACS) هشدار می‌دهند که بخار ویپ حاوی مواد مضر و دی‌استیل است که با بیماری ریوی خطرناک مرتبط است.

🔹اما نهادهای بهداشتی و درمانی بریتانیایی مانند خدمات بهداشت ملی انگلستان (NHS) و تحقیقات سرطان انگلستان (Cancer Research UK) می‌گویند ویپ‌های قانونی و تنظیم‌شده در انگلستان به دلیل ممنوعیت دی‌استیل، موجب این بیماری نمی‌شوند و انتخاب کم‌خطرتری از سیگار کشیدن هستند.

🔹مطالعه‌ای در دانشگاه هاروارد نشان داد که بسیاری از طعم‌دهنده‌های ویپ حاوی دی‌استیل و مواد شیمیایی مشابه هستند. همچنین، گزارش‌های موردی از ابتلا به برونشیولیت انسدادی در نوجوانان مصرف‌کننده ویپ وجود دارد.

🔹کارشناسان می‌گویند استفاده از سیگارهای الکترونیک ممکن است برای بزرگسالان سیگاری جایگزینی کم‌خطرتر باشد، اما کاملاً بی‌خطر نیست و حاوی مواد شیمیایی مضر و نیکوتین است.

🔹استفاده از ویپ برای کودکان و افراد غیرسیگاری توصیه نمی‌شود.

🔹اروپا سعی کرده با حذف موارد مضری مانند دی‌استیل نمونه‌‌های کم‌خطرتری از این سیگارها را وارد بازار کند.

🔹نهادهای بهداشت و درمان بریتانیایی استفاده از سیگارهای الکترونیک با محصولات قانونی و تنظیم‌شده را گزینه‌ای کم‌خطرتر از سیگار برای افراد سیگاری می‌دانند.

🔹کارشناسان می‌گویند با توجه به وجود مواد شیمیایی مضر در سیگارهای الکترونیکی، نیاز به تحقیقات علمی دقیق‌تر در مورد اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آن‌ها وجود دارد.

🔹بنابراین، فکت‌نامه به ادعای مطرح‌شده درباره اثر ویپ بر بیماری ریه پاپ‌کورنی، نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.

👈 در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

🎥 حرف شاخ‌دار امام جمعه درباره کارگران

🔹کاظم صدیقی، امام جمعه تهران، گفته کارگران در ۴۶ سال گذشته یک بار هم برای حقوق یا رنجشی که داشتند، به خیابان‌ها نیامده‌اند.

🔹این ادعا شاخ‌دار است. در یکی از تازه‌ترین موارد، همزمان با مراسم روز کارگر در ایران، کارگران با شعار «کارگر کارگر اتحاد اتحاد» به خیابان‌ها آمدند.

🔹گزارش‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۸۰۰ مورد اعتراض کارگری در ایران انجام شده بود.

🔹همچنین، تنها در ۴۰ روز نخست امسال دست‌کم ۱۲ گزارش از اعتراض‌های کارگری، در خبرگزاری ایلنا منتشر شده است.

🔹ویدیوهای کوتاه درستی‌سنجی را در کانال یوتیوب فکت‌نامه ببینید:
https://www.youtube.com/@FactNameh/shorts

👈 مقاله مرتبط را در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

📝 از تابش زمینه طبیعی در شهر رامسر چه می‌‌دانیم؟

🔹در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی منتشر شده که مدعیست «مردم رامسر، مناسب‌ترین افراد برای سکونت در مریخ هستند».

🔹این ایده که «مردم رامسر، مناسب‌ترین افراد برای سکونت در مریخ هستند» را نخستین‌بار نشریه C-Net در سال ۲۰۱۵ منتشر کرد و در رسانه‌های ایران هم مورد توجه قرار گرفت.

🔹پرتوزایی در شهر رامسر، اصلا چیز جدیدی نیست و گزارش‌ها و مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده و پیش از این نیز در رسانه‌های ایران گزارش شده بود.

🔹سال ۲۰۱۸ مجله علمی عمومی «پاپیولار ساینس» در مقاله‌ای میزان تشعشع در سطح مریخ را با رامسر مقایسه کرد.

🔹میانگین دوز سالانه تابش طبیعی رامسر حدود ۶ تا ۱۰ میلی سیورت در سال و تقریبا ۳ تا ۴ برابر میانگین جهانی است، اما حداکثر دوز گزارش شده در رامسر (تا ۲۶۰ میلی سیورت در سال) بیش از ۱۰۰ برابر میانگین جهانی است.

🔹برخی پژوهش‌ها، شواهدی برای وجود پاسخ تطبیقی رادیویی (کاهش حساسیت به دوزهای چالشی بالا) در لنفوسیت‌های ساکنان مناطق با سطح بالای تابش NBR نشان می‌دهد.

🔹پژوهشی نشان می‌دهد که نرخ ابتلا به سرطان ریه در میان ساکنان منطقه، کمتر از میانگین جهانی است و ژنی که مسئول تولید سلول‌های مبارزه‌کننده با تومورها است، در میان جمعیت رامسر به‌طور قوی‌تری فعال است.

🔹با همه اینها، برای نتیجه‌گیری قطعی در مورد اثرات بهداشتی تابش طبیعی سطح بالا در رامسر، به ویژه در مورد خطر سرطان، اطلاعات فعلی، حداقل تا حدودی به دلیل حجم نمونه کوچک، کافی نیست و مطالعات بیشتری مورد نیاز است.

🔹تنها بخش بسیار کمی از جمعیت رامسر در مناطق با تشعشع زمینه بالا هستند و به دلیل حجم نمونه کم، نمی‌توان نتیجه قطعی در مورد آن گرفت.

🔹در نتیجه، این ادعا با وجود اینکه در رسانه‌های معتبر عمومی علمی مانند پاپیولار ساینس و سی‌نت تکرار شده، اما صرفا یک تیتر ژورنالیستی برای مقایسه شدت تشعشع در سطح مریخ با ماکزیمم شهر رامسر است و با اطلاعات موجود، فعلا از فکت‌نامه نشان «غیرقابل اثبات» می‌گیرد.

👈 در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

❌ ویدیوی ساختگی از «آناکوندای غول‌پیکر خزنده در برزیل»

🔹این روزها ویدیویی با عنوان «آناکوندای عظیم‌الجثه در برزیل» به طور گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود و به نظر می‌رسد یک مار آبی بسیار بزرگ را در حال حرکت روی آب می‌بینیم.

🔹این ادعا بی‌اساس و ویدیوی آن نیز به‌نظر ساختگی است.

🔹با وجود اینکه خبرهای زیادی مربوط به پیدا شدن مارهای عظیم‌الجثه و آناکونداها (بوآهای آبی) در رسانه‌های معتبر منتشر شده، اما در هیچکدام گزارشی مبنی بر واقعی‌بودن این ویدیو به چشم نمی‌خورد.

🔹همچنین، با کمی دقت می‌توان نشانه‌های ساختگی بودن ویدیو را مشاهده کرد. مثلا در بخشی از ویدیو، در سمت راست نزدیک به سر مار، ناگهان یک سر دیگر ظاهر می‌شود.

🔹مورد دیگر، حرکت و موقعیت مار است. آناکونداها می‌توانند زیر آب شنا کنند و هم در کف آب و هم روی زمین، بخزند، اما مشخص نیست آنها چگونه می‌توانند «روی» آب بخزند.

🔹با توجه به این ابهام‌ها و اینکه هیچ منبع معتبری، دیده شدن چنین ماری را گزارش نکرده، فکت‌نامه به این ادعا نشان «نادرست» می‌دهد.

👈 در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

🎥 ماجرای مسابقه اسپرم‌ها چه بود؟

🔹چندی قبل، بسیاری از سایت‌های خبری اعلام کردند که «مسابقه زنده اسپرم‌ها» در لس‌آنجلس برگزار شده است. درباره این مسابقه و جزئیات آن، بزرگنمایی‌های زیادی شد.

🔹ماجرا چه بود؟ استارت‌آپ آمریکایی «اسپرم‌ریسینگ» این رویداد را برگزار کرده بود، اما این مسابقه زنده نبوده و تصاویری که تماشاگران می‌دیدند نیز تصویرسازی کامپیوتری بوده و واقعا در حال مسابقه اسپرم‌ها نبودند.

🔹نمونه‌های اسپرم‌ها از قبل جمع‌آوری و غربال شده بودند و در یک محیط کنترل‌شده قرار گرفتند و حتی برنده این مسابقه هم قبل از شروع مسابقه مشخص شده بود.

🔹ظاهرا انگیزه اصلی برگزاری این رویداد، تلاش برای افزایش آگاهی درباره کاهش نرخ باروری مردان بوده است.

🔹 ویدیوهای کوتاه درستی‌سنجی را در کانال یوتیوب فکت‌نامه ببینید:
https://www.youtube.com/@FactNameh/shorts

👈 مقاله مرتبط را در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

❌ ادعای نادرست درباره کتاب‌های دینی و میزان محبوبیت آن در میان مردم ایران

🔹خبرگزاری تسنیم می‌گوید «طبق آمار نشر، تمایل مخاطبان در سال‌های اخیر بیشتر معطوف به خرید کتاب‌های ادعیه و دینی است که با زبانی ساده به مسائل روز بپردازد.»

🔹این ادعا با آمارهای رسمی نشر در ایران همخوانی ندارد.

🔹بر اساس آمارهای رسمی، هم تعداد عناوین و هم شمارگان کتاب‌ در حوزه‌های «کودک»، «ادبیات»، «کمک‌درسی» و «علوم اجتماعی» بیشتر از کتاب‌های دینی است.

🔹طبق آمار وزارت ارشاد در سال ۱۴۰۲ تعداد عناوین کتاب کودک دو برابر و شمارگان آنها چهار برابر کتاب‌های دینی بوده است.

🔹برخی نظرسنجی‌های سال‌های اخیر در داخل ایران، از تمایل بالای مردم به مطالعه کتاب‌های مذهبی حکایت دارند. حتی اگر نتیجه این پیمایش‌ها را معتبر بدانیم، مشخص است که این تمایل، نمودی در آمار نشر نداشته است.

🔹بنابراین فکت‌نامه به این ادعای خبرگزاری تسنیم نشان «نادرست» می‌دهد.

👈 در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

🎥 ادعای عجیب درباره موی دانشجوها در کانادا

🔹محمدصالح هاشمی گلپایگانی، دبیر پیشین ستاد امر به معروف، به‌تازگی در مناظره‌ای ادعا کرده که در دانشکده اقتصاد کانادا، زن‌ها باید موهای خود را ببندند.

🔹معلوم نیست اشاره او به کدام دانشکده اقتصاد در کاناداست، اما به هر حال هیچ دانشگاه یا دانشکده اقتصادی در کانادا وجود ندارد که چنین قانونی داشته باشد.

🔹در کانادا و کشورهای دیگر، اگر کسی در رشته‌های مرتبط با سلامت یا در آزمایشگاه‌ها کار کند یا درس بخواند و موهای بلندی داشته باشد، باید موهای خود را ببندد.

🔹این مساله به رعایت بهداشت و ایمنی مربوط است و تفاوتی بین زن و مرد نیز وجود ندارد؛ ضمن اینکه هیچ ربطی هم به مساله موسوم به حجاب و عفاف ندارد.

🔹 ویدیوهای کوتاه درستی‌سنجی را در کانال یوتیوب فکت‌نامه ببینید:
https://www.youtube.com/@FactNameh/shorts

👈 مقاله مرتبط را در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh

🎙 مکرون و مکارم

🔹در ابتدای قسمت ۲۱۵ پادکست هفتگی فکت‌نامه، ادعای شاخ‌دار ناصر مکارم شیرازی درباره استقلال حوزه‌های علمیه و مراجع را مرور کردیم.

🔹دبیر پیشین ستاد امر به معروف، در یک مناظره ادعاهای مختلفی را درباره حجاب مطرح کرد. چند مورد آن را در این قسمت درستی‌سنجی کرده‌ایم.

🔹اشاره یک مجری صداوسیما به تصویری منتسب به بی‌برقی در اروپا، حاشیه‌ساز شد. درباره این تصویر و واکنش‌ها در برابر آن، توضیح داده‌ایم.

🔹همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، ادعا شد که بیشترین تمایل مردم، به خرید کتاب‌های مذهبی و دینی است؛ اما آمارها در این رابطه چه می‌گویند؟

🔹توضیحاتی درباره یک قطعه ساخت شرکت هپکو به شکلی اغراق‌آمیز و نادرست بیان شده بود که درباره آن نیز توضیحاتی داده‌ایم.

🔹آیا مردم رامسر مناسب‌ترین گزینه برای زندگی در مریخ هستند؟ در این اپیزود توضیح دادیم که چنین مقایسه‌ای از کجا شروع شد.

🔹رسانه‌های ایران به نقل از المیادین ادعا کردند که وزیر دفاع پیشین اسرائیل گفته اکثر موشک‌های ایران به خاک اسرائیل برخورد کردند. این خبر بی‌اساس است و درباره آن توضیح داده‌ایم.

🔹تصویری از امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه و رهبران آلمان و بریتانیا، در دنیا پربازدید شد اما ادعایی که درباره آن شد، بی‌اساس و شاخ‌دار بود. فکت‌چک این ادعا را در این اپیزود خواهید شنید.

🔹ویدیوی نحوه تولید برنج خارجی (که درستی‌سنجی آن با همکاری مخاطبان فکت‌نامه انجام شد)، صحبت‌های منتسب به علی خامنه‌ای و ویدیوی منتسب به یک مار غول‌پیکر، سوژه‌های دیگر این قسمت پادکست هستند.

🔹در پایان این قسمت نیز سوژه دیگری را به مخاطبان پیشنهاد دادیم تا در فکت‌چک آن به ما کمک کنند.

🎙 پادکست فکت‌نامه را از همه اپلیکیشن‌های دریافت پادکست بشنوید.

📣 هر هفته ساعت ۸ صبح جمعه به وقت تهران.

👈 در کست‌باکس بشنوید

👈 در اپل پادکست بشنوید

👈 در اسپاتیفای بشنوید

🌐 @Factnameh

❌ ادعای گمراه‌کننده افزایش ۱۵ درصدی پوشش جنگلی ایران در دو دهه اخیر

🔹در واکنش به سخنان اخیر دونالد ترامپ که گفته بود عربستان بیابان را به زمین حاصلخیز تبدیل کرد و ایران زمین سبز را به بیابان، به‌تازگی در شبکه‌های اجتماعی فارسی ادعا شده که «ایران در دو دهه اخیر پوشش جنگلی خود را ۱۵ درصد افزایش داده است.»

🔹هرچند این ادعا بر اساس گزارش بانک جهانی و آمارهای فائو مطرح شده، اما گمراه‌کننده است.

🔹بعد از انتشار گزارش بانک جهانی و انعکاس آن در رسانه‌ها در خرداد ۱۴۰۳، نبی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، در گفتگو با روزنامه همشهری توضیح داد که این افزایش آماری به دلیل تغییر «تعریف جنگل» در ایران در سال ۱۳۹۵ است.

🔹بر اساس تعریف جدید، مناطقی با پوشش تاجی کمتر نیز، جنگل محسوب می‌شوند. این تغییر تعریف، باعث افزایش ظاهری مساحت جنگل‌ها در آمارها شده، در حالی که به گفته معاون سازمان جنگل‌ها، «جنگل‌های ایران بزرگ نشده‌اند».

🔹در تعریف جدید جنگل در ایران، پوشش تاجی از ۱۰ درصد به ۵ درصد کاهش یافت.

🔹داشتن پوشش تاجی ۱۰ درصدی به این معناست که ۱۰ درصد از سطح زمین مورد نظر، در نمای عمودی از بالا با شاخ و برگ درختان پوشیده شده باشد. در تعریف جهانی جنگل نیز این پوشش ۱۰ درصد است.

🔹از این رو فکت‌نامه به این ادعا که «ایران در دو دهه اخیر پوشش جنگلی خود را ۱۵ درصد افزایش داده»، نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.

👈 در فکت‌نامه بخوانید

🌐 @Factnameh