#этимология
Саноқ иккидан бошланади.
Илгари тилшунослар сонларни энг қадимги, базавий лексик қатламга дахлдор деб ҳисобларди. Лекин ҳозир маълум бўляптики, кўпгина тилларда саноқ тараққиётнинг анча кейинги босқичларида пайдо бўлган: овчи ва термачиларга унча кўп сон керак бўлмаган ва, тахминларга кўра, сонни одатда қўл билан кўрсатиб, бир-бирини тушуниб олишган. Мураккаб хўжаликлар шаклланиши билан сонларга эҳтиёж ортган. Шу тариқа, сонлар анча кейин пайдо бўлган.
Бу нимани англатади? Биринчидан, ҳамма сонлар ҳам энг қадимий лексик қатламга эга эмаслигини. Энг қадимги лексик қатламнинг ўзига хослиги шундаки, унга оид ўзакларнинг ҳеч қандай этимологияси йўқ: улар тил билан бирга товушга ёки ҳолатга тақлид ёки бўлмаса қандайдир тасодифий ҳайқириқ ўлароқ пайдо бўлган. Кейинги босқичда эса сўзлар ана ўша тасодифан келиб чиққан ўзаклардан ясаб кетилаверган. Тилшунослар орасида бир гап бор: сув нега сув деб аталганини ҳеч қачон била олмаймиз.
Ҳозир маълум бўляптики, сонлар ана ўша энг қадимги қатламга оид эмас, яъни улар кўпинча қандайдир ўзидан олдинги бирор ўзакка бориб тақалади.
Иккинчидан эса, бу баъзи тилларда сонлар умуман пайдо бўлмаслигини англатади. Дарҳақиқат, ҳозир ҳам ўта примитив тиллар борки, уларда сонлар деярли йўқ. Ибтидоий тузумда қолиб кетган Австралия ва Амазония қабилаларида истеъмолда бўлмиш айрим тилларда мана шунақа.
Ибтидоий хўжалик юритувчи қабилалар тилларида одатда иккита сон бўлади: бир ва икки. Ундан кейин эса шунчаки кўп дейишади. Қадимги тилларда ҳам дастлаб шу сўзлар пайдо бўлган.
Бу сўзларнинг турли тилларда пайдо бўлишида ҳам маълум қонуният бор: бир сўзи одатда мен, у, ўша каби олмошлардан келиб чиқади. Шунчаки ўзини ёки кимнидир кўрсатишган ва бир киши, бир нарса назарда тутилаётгани англашилган. Прасемитча (w)hd бир сўзининг туб маъноси мана бу. Пратуркча bi бир эса мен дегани (мен сўзи ҳам шу ўзакка бориб тақалади).
Икки эса прасемитчада ҳам, пратуркчада ҳам, ҳинд-европа тилларида ҳам жуфт маъносини беради ёки шу англамдаги ўзакдан келиб чиқади. Яъни битта эмас, бир жуфт, иккита нарса турганини англатувчи сўз бўлган. Масалан, ўзбекча икки қадимги туркий тилдаги iki ўзагига улашади; бу ўзак жуфтликни, эгизликни англатади. Ҳатто эгиз, эгизак сўзлари ҳам шу ўзакка бориб тақалади (қадимги туркий тилда ikiz).
Ундан уёғига эса қадимги одамлар санашга эриниб, кўп деб қўя қолишган. 😁
@AsanovEldar
Саноқ иккидан бошланади.
Илгари тилшунослар сонларни энг қадимги, базавий лексик қатламга дахлдор деб ҳисобларди. Лекин ҳозир маълум бўляптики, кўпгина тилларда саноқ тараққиётнинг анча кейинги босқичларида пайдо бўлган: овчи ва термачиларга унча кўп сон керак бўлмаган ва, тахминларга кўра, сонни одатда қўл билан кўрсатиб, бир-бирини тушуниб олишган. Мураккаб хўжаликлар шаклланиши билан сонларга эҳтиёж ортган. Шу тариқа, сонлар анча кейин пайдо бўлган.
Бу нимани англатади? Биринчидан, ҳамма сонлар ҳам энг қадимий лексик қатламга эга эмаслигини. Энг қадимги лексик қатламнинг ўзига хослиги шундаки, унга оид ўзакларнинг ҳеч қандай этимологияси йўқ: улар тил билан бирга товушга ёки ҳолатга тақлид ёки бўлмаса қандайдир тасодифий ҳайқириқ ўлароқ пайдо бўлган. Кейинги босқичда эса сўзлар ана ўша тасодифан келиб чиққан ўзаклардан ясаб кетилаверган. Тилшунослар орасида бир гап бор: сув нега сув деб аталганини ҳеч қачон била олмаймиз.
Ҳозир маълум бўляптики, сонлар ана ўша энг қадимги қатламга оид эмас, яъни улар кўпинча қандайдир ўзидан олдинги бирор ўзакка бориб тақалади.
Иккинчидан эса, бу баъзи тилларда сонлар умуман пайдо бўлмаслигини англатади. Дарҳақиқат, ҳозир ҳам ўта примитив тиллар борки, уларда сонлар деярли йўқ. Ибтидоий тузумда қолиб кетган Австралия ва Амазония қабилаларида истеъмолда бўлмиш айрим тилларда мана шунақа.
Ибтидоий хўжалик юритувчи қабилалар тилларида одатда иккита сон бўлади: бир ва икки. Ундан кейин эса шунчаки кўп дейишади. Қадимги тилларда ҳам дастлаб шу сўзлар пайдо бўлган.
Бу сўзларнинг турли тилларда пайдо бўлишида ҳам маълум қонуният бор: бир сўзи одатда мен, у, ўша каби олмошлардан келиб чиқади. Шунчаки ўзини ёки кимнидир кўрсатишган ва бир киши, бир нарса назарда тутилаётгани англашилган. Прасемитча (w)hd бир сўзининг туб маъноси мана бу. Пратуркча bi бир эса мен дегани (мен сўзи ҳам шу ўзакка бориб тақалади).
Икки эса прасемитчада ҳам, пратуркчада ҳам, ҳинд-европа тилларида ҳам жуфт маъносини беради ёки шу англамдаги ўзакдан келиб чиқади. Яъни битта эмас, бир жуфт, иккита нарса турганини англатувчи сўз бўлган. Масалан, ўзбекча икки қадимги туркий тилдаги iki ўзагига улашади; бу ўзак жуфтликни, эгизликни англатади. Ҳатто эгиз, эгизак сўзлари ҳам шу ўзакка бориб тақалади (қадимги туркий тилда ikiz).
Ундан уёғига эса қадимги одамлар санашга эриниб, кўп деб қўя қолишган. 😁
@AsanovEldar
#этимология
Инглиз тилида жуда қизиқ, ноўзак қисқартмалар вужудга келган. Бугун биз уларни алоҳида, мустақил ўзак сифатида ишлатамиз. Ана шундай сўзлардан баъзиларининг этимологиясини келтираман.
1) blog – бу сўзнинг маъносини билмаган ўзбек бўлмаса керак – жуда машҳур, тренд сўз. Унинг 90-йилларда ишлатилган бирламчи шакли – weblog. Бу термин икки ўзакдан иборат: web – тўр>онлайн, log – ёзув. Бу қўшма сўз нотўғри қисқариб, blog шаклига келган;
2) bus – автобус. Келиб чиқиши жуда қизиқ – лотинча omnibus, яъни умумий, ялпи. Бу сўз қисқариб, bus шаклига келган.
@AsanovEldar
Инглиз тилида жуда қизиқ, ноўзак қисқартмалар вужудга келган. Бугун биз уларни алоҳида, мустақил ўзак сифатида ишлатамиз. Ана шундай сўзлардан баъзиларининг этимологиясини келтираман.
1) blog – бу сўзнинг маъносини билмаган ўзбек бўлмаса керак – жуда машҳур, тренд сўз. Унинг 90-йилларда ишлатилган бирламчи шакли – weblog. Бу термин икки ўзакдан иборат: web – тўр>онлайн, log – ёзув. Бу қўшма сўз нотўғри қисқариб, blog шаклига келган;
2) bus – автобус. Келиб чиқиши жуда қизиқ – лотинча omnibus, яъни умумий, ялпи. Бу сўз қисқариб, bus шаклига келган.
@AsanovEldar
Қуюшқон - эгарнинг олдинга силжимаслиги учун от ёки эшакнинг думи остидан айлантириб, эгарга бириктириладиган, кўпинча турли безаклар қадаладиган қайиш.
Биз билган ибора: "Қуюшқондан чиқиб кетди!" деган ибора мана шу матоҳдан олинган экан. Яъни, агар отнинг эгари қуюшқондан чиқиб кетса, олдинга силжиб кетиб эгасини йиқитиб юбориши мумкин.
Илм бўлиб қолар деб илиндим.😊👍
#этимология
@SANGZORUZ1
Биз билган ибора: "Қуюшқондан чиқиб кетди!" деган ибора мана шу матоҳдан олинган экан. Яъни, агар отнинг эгари қуюшқондан чиқиб кетса, олдинга силжиб кетиб эгасини йиқитиб юбориши мумкин.
Илм бўлиб қолар деб илиндим.😊👍
#этимология
@SANGZORUZ1