تقریباً همه ما درباره امتحان کردنِ تجارب جدید (از ورزش و تفریح تازه گرفته تا مواد روان‌گردان، تا فتیش‌های جنسی متنوع) کمتر یا بیشتر احساس کنجکاوی داریم - حتی تجاربی که مطمئنیم در عمل حس ناخوشایندی خواهند داد. این کنجکاوی معمولاً با احساسات دیگری مثل ترس، چندش، تنفر، شهوت یا اضطراب همراه می‌شه. با این حال حتی وقتی از کاری متنفریم، همچنان در موردش کنجکاویم.

وقتی کسی می‌گه «نه من در مورد فلان کار کنجکاو نیستم»، اون شخص داره درباره‌ی کنجکاویش به‌طور منطقی صحبت می‌کنه. نظر ما درباره کنجکاوی، هم‌ارز اون حسی نیست که در درون تجربه می‌کنیم. ممکنه در درون کمی احساس کنجکاوی کنیم اما وقتی نظرمون رو می‌پرسن صادقانه بگیم کنجکاو نیستیم (یعنی واقعاً «فکر کنیم» که کنجکاو نیستیم).
این‌دو فرق دارند.

بیان
@bayanz

⚠️ حاوی الفاظ رکیک! در رابطه با این مطلب

وقتی درباره خطرات هوش مصنوعی صحبت می‌شود، اغلب آینده‌ای علمی-تخیلی در ذهن می‌آید که در آن مثلاً یک روبات هوش مصنوعی به «صاحبش» حمله‌ور شده!

اگرچه این هم آینده‌ی محتملی است، اما خطر محتمل‌تر (حتی در زمان حال و نه در آینده‌ای دوردست) آسیب‌پذیر شدن در برابر "چیزی‌ست" که از جهاتی شبیه انسان است (چون بر اساس دیتای انسانی train شده) اما تجربه و احساسات انسانی ندارد.

این یعنی نوعی رابطه‌ی نابرابر. این یعنی که حرف‌های هوش مصنوعی درباره‌ی ما می‌تواند ما را عصبانی، ناراحت و به نحوی آزرده کند اما ما فاقد توانایی ناراحت کردن هوش مصنوعی هستیم (البته همانطور که می‌تواند ما را خوشحال کند و سایر احساسات خوشایند را در ما برانگیزد)

نمونه‌ی بی‌خطری از این رابطه را در مدل جدید Grok در توییتر فارسی می‌توان دید.

گراک بسیار بددهن شده است و اگر بهش فحش بدهی جوابت را می‌دهد! (بله این به داده‌هایی که روی آن train شده مرتبط است و احتمالاً کمی هم شل کردن پارامترهای سانسور؛ و بله این چیز «اراده‌»ای ندارد و اساساً شعور یا ادراکی آن پشت نیست. صرفاً یکسری کلمه کنار هم گذاشته شده)؛ و این در بستر توییتر فارسی بامزه است و کمتر کسی ممکن است واقعاً ازش اذیت شود.

با این حال همین سرنخ خوبی‌ست که این مدل‌های زبانی با این اطلاعاتی که از ما دارند، اگر غیر فیلترشده صحبت کنند، چه حس‌هایی می‌توانند در ما ایجاد کنند.

ما در مقابلشان آسیب‌پذیر هستیم، نه فقط چون آنها اطلاعات زیادی درباره‌ی ما دارند؛ بلکه چون توانایی سنتز جملات به شکلی که شبیه یک انسان دیگر باشد را دارند؛ با این حال عاطفه و تجربه‌ی درونی ندارند، بنابراین ما فقط یک‌طرفه حس می‌کنیم و نمی‌توانیم متقابل حسی در آنها به وجود بیاوریم.

بی‌معنی و احمقانه است که بخواهی جواب فحش‌های گراک را بدهی. در این رابطه فقط یک طرف «امکان» اذیت شدن دارد! و آن کسی نیست جز من و شمای انسان.

(این صحبت در طرفداری از ایجاد سانسور و محدودیت نیست! صرفاً یک بحث نظری‌ست درباره‌ی رابطه‌ی انسان-ماشین)

بیان

@bayanz

هوش مصنوعی در حال تغییر دنیاست. با این حال معنی «تغییر» به‌شکل محدودی فهم می‌شود. برخی تصور می‌کنند تغییر فقط یعنی چگونگی انجام دادن کارها. الان هوش مصنوعی جواب سوال می‌دهد، متن ایمیل می‌نویسد و مثلاً چند ماه دیگر چایی هم دم می‌کند! این شد تغییر.

این سطح یا ظاهر تغییر است.

تغییر عمیق‌تری در روان انسان‌ها در اثر تعامل با هوش مصنوعی در حال اتفاق افتادن است که نامحسوس‌تر، اما به همان اندازه مهم است.

این که میلیون‌ها انسان هر روز با یک «چیزی» صحبت کنند، خود تعامل با آن چیز روی آن انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. نحوه‌ی فکر کردن آدم‌ها عوض می‌شود. این شامل نحوه‌ی استدلال کردن، نحوه‌ی روایت موضوعات، نحوه‌ی صورت‌بندی مسائل و بسیاری کارکردهای ذهنی دیگر می‌شود.

این که این تاثیر چقدر شدید است، به چه شکلی است، مفید است در کل یا نه؛ این‌ها را هنوز نمی‌دانیم. حدس‌هایی هست اما پدیده در حدی تازگی دارد که فعلاً دیتای کافی برای ارزیابی نیست.

با این حال چیزی که حتمی است این است که چنین تاثیری حتمی است. نمی‌شود که آدمی برای سال‌ها هر روز با یک «چیزی» تعامل کند و آن چیز هیچ تاثیری روی روان آن آدم نداشته باشد. به خصوص وقتی این تعامل شباهت‌هایی به «گفت‌وگو»ی انسانی دارد (هرچند نیست).

بیان
@bayanz

مجدد از پریروز توییتر را کامل کنار گذاشتم. کامل نه به این معنا که بگویم در آینده هرگز بهش برنمی‌گردم - بلکه صرفاً در این معنا که فعلاً هزینه‌اش به فایده‌اش نمی‌ارزد. بعداً شاید دوباره ارزید.

قبلاً‌ هم نوشتم که توییتر با همه‌ی کاستی‌ها و اعصاب‌خوردی‌هایی که دارد، همچنان تنها پلتفرمی است که می‌شود در آن آزادانه بحث و نقد کرد (نه این که بحث عواقبی نداشته باشد - که دارد! - بلکه در این معنا که حداقل خود پلتفرم ابزارهای خفه کردن صدای مخالف را در اختیارت نمی‌گذارد! می‌توانی مخالف را بلاک کنی، اما این مانع دیده شدن کامنت او نمی‌شود. برخلاف اینستاگرام که می‌توانی رسماً کامنت مخالف را پاک کنی! از آن بدتر امکان restrict می‌دهد، که طرف کامنت می‌گذارد ولی هیچ‌کس جز خودش کامنتش را نمی‌بیند!)

با این حال بزرگ‌ترین هزینه‌ی توییتر برای من (جز وقت)، مسئله‌ی «توییتی فکر کردن است». قبلاً‌ هم درباره‌اش نوشته‌ام:

«یعنی گاهی فکری به ذهنم می‌آید که آن را در فرمت یک توییت می‌بینم - مشکلش این است که‌: «میل به اشتراک‌گذاری، از تجربه‌ی حضور در لحظه می‌کاهد».

مشکل دیگر توییتی فکر کردن این است: فکر کردن در قالب توییت، با فکر کردن به بازخورد مخاطب همراه است. بنابراین کم‌کم مخاطب وارد فکرها می‌شود. فکر توییتی، یعنی فکری در قالب و اندازه‌ی توییت، که برای مخاطب‌ نوشته شده. این تا حد زیادی کیفیت آزاد و رهای فکر کردن (بدون درنظر گرفتن مخاطب) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

این توییتی فکر کردن خیلی سریع شکل می‌گیرد و خیلی دیر از بین می‌رود. به خصوص زمانی که مخاطب زیادی داشته باشی و این به اشتراک‌گذاری فکرها با بازخورد مثبت زیادی همراه شود. عادتِ‌ ذهنی توییتی فکر کردن خیلی راحت و سریع ایجاد می‌شود.

این موضوع را اینجا اعلام می‌کنم نه چون عدم حضور من در توییتر مهم باشد! (چون نیست واقعاً!). صرفاً از این جهت می‌نویسم که می‌دانم خیلی‌های دیگر هم با کنار گذاشتن این شبکه‌های اجتماعی کلنجار می‌روند. این اشتراک‌گذاریِ تجارب ممکن است برای این افراد جالب باشد.

بیان

@bayanz

ویدیوی بسیار تاثیرگذاری‌ست که پارسال در اینستاگرام دیدم. درست خاطرم نیست ولی شاید یکی از تلنگرهایی بود که باعث شد از همان‌ زمان‌ها اینستاگرام را برای همیشه کنار گذاشتم.

@bayanz

گاهی از من می‌پرسند تو که اینستاگرام نداری، چطور با دوست‌هات در ارتباط می‌مونی؟ می‌گویند اینستاگرام برای ما راهی برای ارتباط با دوست‌هامونه.

این را مارک زاکربرگ ۲۰ سال پیش موقع راه‌اندازی‌ فیس‌بوک به خوبی درک کرده بود و همین هم موجب موفقیت فیس‌بوک شد.

«فلان "دوستت" عکست را لایک کرد.»

«فلانی برایت درخواست "دوستی" فرستاده است.»

اینطوری شد که آدم‌ها صدها «دوست» پیدا کردند که هر روز آنها را لایک می‌کردند و از آنها لایک می‌گرفتند.

کنار گذاشتن فیس‌بوک مساوی با کنار گذاشتن و بی‌خبر ماندن از این دوستان شد.

اینستاگرام (که در ۲۰۱۲ توسط فیسبوک خریداری شد) هم همین رویکرد را دنبال می‌کند.

اینستا امکانی فراهم می‌سازد تا در جریان جزییات زندگی دوستانمان قرار بگیریم.

چه می‌خورند، با چه کسی در رابطه هستند، کجا زندگی می‌کنند و در چه حالی هستند.

گاهی هم واقعاً در دایرکت با آنها معاشرتی می‌کنیم

و این‌گونه است که احساس می‌کنیم با آنها در ارتباط هستیم

البته که واقعاً هستیم. من منکر این ارتباط نیستم. این هم نوعی ارتباط است.

با این حال برای کسب این ارتباط، باید هزینه‌ی سنگینی هم بپردازیم.

هزینه‌اش گشت‌وگذار در فید اینستاگرام است.

برای ارتباط با دوستانمان در اینستا هستیم، اما بیشتر از ارتباط مشغول تماشای ریلزیم.

پاسخ من به پرسش «چطور با دوست‌هات در ارتباط می‌مونی؟» سه جز دارد:

۱- همه دوست نیستند. بیشتری‌ها آشنا هستند. دوستان اندکند.

۲- در بین دوستی‌ها هم، همه‌ی دوستی‌ها نیاز به آپدیت و معاشرت دائمی ندارند. من شخصاً ضرورتی نمی‌بینم در جریان زندگی هر روزه‌ی دوستی که سال‌هاست ندیدمش قرار بگیرم (یک گفت‌وگوی چند ماه یکبار را ترجیح می‌دهم).

۳- برای آن دوستی‌هایی که علاقه‌مند به معاشرت و حفظ ارتباط هستم،‌ اگر ملاقات حضوری میسر نباشد،‌ همچنان تلفن و واتس‌اپ و تلگرام هست. به‌قول معروف «کسی بخواد ارتباط بگیره راهش رو پیدا می‌کنه».

بیان

@bayanz

حتی روابط دوستانه معمولی هم عنصر پررنگی از کشش جنسی داره. طرفین آگاهانه انتخاب می‌کنند که این کشش رو به عمل جنسی تبدیل نکنند و در قالب محبت و دوستی ابراز کنند. البته اکثر افراد چون از سکچوالیته شرم دارند، از فکر کردن بهش منزجر می‌شن.

این کشش رو شما در رابطه پسر-دختر و دختر-دختر واضح‌تر می‌بینید. رد و بدل کردن احساسات و صمیمیت فیزیکی پررنگ‌تره. در رابطه‌ی دو پسرِ دگرجنس‌گرا، کشش جنسی «به‌نظر» غایبه. به همون میزان، رد و بدل کردن احساسات و صمیمیت فیزیکی هم کمتر. چرا که تابوهای اجتماعی و مقاومت ناخودآگاه شدیدتره.

البته بدون درنظر گرفتن تعریفِ موردنظر از «جنسی» (سکچوال) احتمالاً این صحبت به خطا برداشت می‌شه. منظور از جنسی در اینجا اون میل جنسی صرفاً‌ در معنای بالغانه‌اش که مثلاً‌ موقع هورنی بودن تجربه می‌کنیم نیست! سکچوالیته در معنای عام‌تری منظوره که اون میل جنسی هورنی بودن فقط یک فرم ابرازشه.

بیان

@bayanz

تجربه‌ای که تجربه نشده باشد تجربه نیست!

آن نصیحتی که یک پدر به فرزندش به منظور «انتقال تجربه» می‌کند، صرفاً حرف زدن درباره‌ی تجربه است. خود تجربه نیست.

این که فرزند بعد از سال‌ها می‌گوید به فلان حرف پدرم رسیدم، این «رسیدن» همان تجربه کردن است.

یعنی من هم چیزی مشابه آنچه پدرم تجربه کرده بود (و "درباره‌اش" حرف می‌زد) تجربه کردم.

در این معنا،‌ چیزی به اسم «انتقال تجربه» اساساً‌ معنا ندارد. تجربهً ذاتاً غیر قابل انتقال است.

نه گفت‌وگو، نه کلمات روی کاغذهای کتاب‌ها و نه آثار هنری توی قاب نقاشی یا پرده‌ی سینما، هیچ‌یک قادر به انتقال تجربه نیستند.

آنچه منتقل می‌شود، بازنمایی تجربه است.

بازنمایی در قالب کلمات، تصاویر، معانی، مفاهیم و...

تلاش می‌شود که از طریق این بازنمایی‌ها، احساسات و افکاری مشابه آنچه تجربه شده،‌ در مخاطب ایجاد شود.

از آنجایی که ما هم انسانیم، از طریق این بازنمایی‌ها می‌توانیم «ایده‌ای» درباره‌ی تجربه‌ی دیگری بدست بیاوریم.

بعضی‌ها ایده را با خود تجربه اشتباه می‌گیرند.

کسی که همیشه در یک منطقه‌ی بیایانی زندگی کرده، تجربه‌ای از لمس برف ندارد.

تماشای فیلم برف، مطالعه درباره‌ی برف، مقایسه برف با دیگر چیزها، هیچ‌یک به تجربه‌ی لمس برف حتی نزدیک هم نمی‌شود.

آن شخص حتی اگر دکتری برف‌شناسی هم بگیرد، همچنان فاقد تجربه‌ی لمس برف است.

تجربه غیر قابل انتقال است.

فقط می‌شود «درباره‌ی» تجربه حرف زد.

می‌شود درس‌هایی ازش درآورد و به دیگران یاد داد.

می‌شود بر اساس تجارب دیگران دنیا را شناخت و تحلیل کرد.

اما نمی‌شود منتقلش کرد.

حتی تجربه‌ی هیچ دو نفری هم یکسان نیست.

هر تجربه‌ای یکتاست و زیستی منحصر به فرد درون فرد تجربه‌کننده دارد.

بیان

@bayanz

یک ویژگی‌ مدل‌های زبانی بزرگ مثل ChatGPT «توهم زدن» (hallucination) است.

به زبان ساده یعنی گاهی کاملاً‌ چرند می‌گویند. و این چرندیات را می‌توانند با ادبیاتی فرهیخته و شسته‌رفته سر هم کنند و تحویل بدهند.

برای این چرندیات منبع و مأخذ هم می‌آورند.

اوایل منابع را هم از خودشان می‌ساختند و به مقالاتی ارجاع می‌دادند که وجود خارجی نداشتند.

اخیرتر، در این زمینه بهتر شده‌اند و منابع واقعی ارائه می‌دهند.

با این حال، ذکر منبع مانع چرندگویی نمی‌شود.

گاهی چرند می‌گویند و برای چرندشان منابع معتبری هم ارائه می‌دهند.

در این مرحله اتفاقاً شباهت خیلی زیادی به بسیاری از مقالات مثلاً علمیِ نوشته‌ی انسان‌ها دارند!

حالا کاری نداریم.

این چرندگویی مدل‌ها اگر یک خاصیت داشته باشد همین است که انسان‌ها را به درستی مطالب بدبین‌تر کند:

- این که برای هر ایده‌ای (دقیقاً «هر» ایده‌ای)‌ می‌شود منبع مرتبطی پیدا کرد.

- این که مطالب به صرفِ «منبع» داشتن صحیح و معتبر نمی‌شوند.

- این که مطالب به صرف منبع نداشتن هم نامعتبر نمی‌شوند.

- این که ادبیات فرهیخته و شسته‌رفته، یا ادبیات پیچیده و غامض، و کلاً «ادبیات» مطالب را علمی نمی‌کند.

- این که درازای مطلب، ارتباطی به اعتبارش ندارد. هم می‌شود دراز و چرت نوشت، و هم مختصر و معتبر.

بیان

@bayanz

جمهوری اسلامی به‌بهانه‌ی «حفاظت از کرامت» یک عمر حجاب اجباری تن زنان کرد (و می‌کند)

تبلیغ کردند که زن شکلات و شیرینی است و مردان مگسانند دور این‌ها؛ و حجاب،‌ پوششی محافظ در برابر این مگسان.

مردان را موجوداتی فاقد کنترل بر خود و ناتوان در برابر میل جنسی دانستند و بار محافظت از خود را بر عهده‌ی زن (و "ناموس" زن) گذاشتند و ابزار محافظت را حجاب نامیدند.

شهوت را در مرد و زن «گناه» نامدیدند، و میل جنسی زنان را با کلمات پوششی «عفاف» و «نجابت» سرکوب و کنترل کردند.

***

پیچیدگی اصلی اینجاست که بسیاری از این باورها در عمق اذهان بسیاری از ایرانیان رسوخ کرده است.

بسیاری از آنانی که خود را منفک از جمهوری اسلامی و باورهای افراطیِ دینی‌اش می‌دانند، صرفاً از چاهی به چاه دیگر افتاده‌اند.

به‌کرات می‌بینم مردان و زنان‌ ایرانی مخالف دین و حکومتی را که تصور می‌کنند:

مردان نباید با دیدن زنان غریبه دچار حس شهوت جنسی شوند. اگر یکی خیلی جذاب بود نباید نگاه کنی، اگر نگاه کردی نباید دچار شهوت شوی.

اگر کسی که چنین تفکری دارد مرد باشد، معمولاً خیلی هم خودش را از بابت افکار و امیال جنسی‌ای که دارد سرزنش می‌کند.

چون فکر می‌کنند نباید میل جنسی داشته باشند.

جمهوری اسلامی می‌گفت مرد ناچاراً تحریک می‌شود، پس زن را بپوشانید.

این‌ها فکر می‌کنند حالا که زن پوشیده نیست، پس اساساً نباید تحریک شوند.

تفکر همچنان از جنس جمهوری اسلامی‌ست: شهوت «گناه» است و انسان باید قدیس باشد.

مشکل این‌ها این است که مشکل را در میل جنسی می‌بینند!

برایشان سخت است که بپذیرند آدم‌های سالم می‌توانند در شرایطی که موجب آزار هم نباشند به هم نگاه کنند و از دیدن بدن یکدیگر لذت جنسی یا غیرجنسی ببرند. فارغ از جنسیت و رابطه. مریض جنسی و چشم‌چران و فلان هم نباشند!

آنچه باید کنترل شود (چه از سمت شخص و چه قانون) رفتار آزارگرانه است، نه میل جنسی.

مشکل وقتی شروع می‌شود که این میل به:

نگاه مزاحم و ناراحت‌کننده تبدیل می‌شود؛ به لمس بدون اجازه؛ به تعقیب کردن؛ به متلک جنسی نابه‌جا و به هر نوع رفتاری که دیگری را آزرده کند.

در یک مملکت مدرن قانون‌مدار، فرد آزاد است که حس کند؛ آزاد نیست که آزار دهد.

در انسان مورد وصفِ جمهوری اسلامی، مرزی بین این‌دو نیست. مردان مگسانی هستند پیروی غریزه.

اگر زنی حس شهوت در آنها برانگیزد، «ناچاراً» موجب آزارش می‌شوند.

انسان اخلاقی و آزاد کسی نیست که فاقد حس شهوت باشد؛ بلکه کسی است که آزادانه حس می‌کند، اما به اصول زیست اخلاقی (مثل عدم آزار دیگران) پایبند است؛ پس اخلاقی رفتار می‌کند.

بیان

@bayanz

کانال یوتوب نسبتاً معتبری در مطلبی نوشته:

«تحقیق دانشگاه MIT نشان داده فعالیت مغزی افراد در حین نوشتن با Chat GPT، یک افت ۴۷٪ درصدی نشان می‌دهد، در مقایسه با زمانی که افراد بدون هوش مصنوعی چیزی می‌نویسند 🤯 این آمار نگران کننده است»

***

آماده باشید که موج عظیمی از چرندیات ظاهراً علمی این‌چنینی پیرامون مضرات هوش مصنوعی در راه است.

عده‌ای منتظرند که بدو بدو نتایج شش‌ریشتری از پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه‌هایی با اسامی دهن‌پرکن بگیرند و تیترهای درشت بزنند.

حالا این که «افت ۴۷ درصدی» اصلاً یعنی چه؛ مربوط به کدام نواحی مغز و چه نوع فعالیت مغزی است؛ اصلاً کی گفته کاهش فعالیت مغزی چیز بد و نگران‌کننده‌ای است (که لزوماً نیست)... این‌ها را در مطالب عتیقه‌شان نمی‌نویسند. اگر هم بنویسند، اکثریت توجهی ندارند و به همان عنوان بسنده می‌کنند.

استفاده از ماشین حساب هم الگوی فعالیت مغزی را تغییر می‌دهد.

این که چیزی نیست، استفاده از چاپ استیک به جای قاشق هم فعالیت مغزی شما را تغییر می‌دهد.

استفاده از مداد نوکی به جای خودکار هم همینطور!

هر فعالیت متفاوتی، فعالیت مغزی متفاوتی ایجاد می‌کند.

هیچ عصب‌شناس عاقلی این تغییرات را بر اساس «کمتر» یا «بیشتر» بودن فعالیت مغزی، به‌عنوان تغییرات خوب یا بد قضاوت نمی‌کند.

درباره‌ی تاثیرات هوش مصنوعی بر مغز باید که پژوهش شود - و دارد که می‌شود؛ اما نتایج این پژوهش‌ها مثل تمام انواع دیگر پژوهش‌ها پیچیده، محدود و با صدها اما و اگر همراه است.

اما و اگرهایی که برای علم و پژوهشگران علم حیاتی است، اما توسط اصحاب رسانه، خیلی راحت و آب‌دوغ‌خیاری حذف می‌شود تا تیترهای جذاب تولید شود.

برخی گمان می‌کنند اسم این کار ساده‌سازی به هدف ترویج علم است. ترویج علم اصولی دارد: دقت، صداقت، و عدم ساده‌سازی گمراه‌کننده.

ترویج علم باید پیچیدگی‌ها را قابل فهم کند، نه اینکه آن‌ها را تحریف کند.

اسم این کار ترویج چرندیات و توهم علم است.

بیان

@bayanz

قبلاً کتاب The Idea of Persia یا اندیشه پارس را اینجا معرفی کردم. کتابی درباره هویت ایرانی که به مسئله دموکراسی در ایران (گذشته و حال)، تجربه شهروندی آزاد،‌ نقش زبان و ادب فارسی در حفظ هویت ایرانی و بحران روشن‌فکری در ایران می‌پردازد.

خلاصه‌ی این کتاب را در یک ویدیوی یک‌ساعت و چهل دقیقه‌ای شرح دادم (کمی از خلاصه، مفصل‌تر و با جزییات‌تر است):

https://youtu.be/rsRELlY-JAY?si=LKK7ZZ-du9MpZUK8

ویدیو البته صوت خالی است و تصویری ندارد. می‌توانید مثل پادکست بهش گوش کنید.

بیان

@bayanz

بیشتر کسانی که می‌گویند به روان‌شناسی علاقه دارند، صرفاً به شناخت و کمک به خودشان و دیگران علاقه‌مندند - که هیچ ایرادی هم در این علاقه نیست.

اما آن‌چیزی که واقعاً علم روان‌شناسی محسوب می‌شود، به‌قدری جزییات و پیچیدگی دارد که برای اکثریت به‌شدت خسته‌کننده است.

هرجا دیدید مطالب روان‌شناسی، مورد پسند مخاطب عام واقع شده، با احتمال خوبی مطمئن باشید که در بهترین حالت با «برداشت‌هایی» از علم طرف هستید و بسیاری از جوانب مهم و تعیین‌کننده‌ی مطلب قیچی شده که مخاطب خوشش بیاید و خسته یا گیج نشود.

در هر مبحث علمی روان‌شناسی (حتی به‌ظاهر ساده‌ترین مباحث) اگر کسی جزییات علمی مبحث را باز کند، غیرممکن است که مخاطب عام جذب محتوا شود.

بیان

@bayanz

نظام‌های دیکتاتوری عاشق «محتوای امن» اند.

محتوایی که به همه‌جا سرک می‌کشد،‌ ولی از خط قرمزهای نظام گذر نمی‌کند.

حتی اگر روی خط راه برود و این توهم را در مخاطب ایجاد کند که از خط قرمزها گذر کرده، که چه بهتر. نظام بیشتر استقبال می‌کند.

خبرنگاری که از همه‌جا خبر می‌گیرد، ولی به دستگاه فساد و کشتار نظام کاری ندارد،

معلم تاریخ کنجکاوی که تاریخ بشریت را از ازل روایت می‌کند، ولی «خیلی اتفاقی» هیچ‌وقت درسش به تاریخ جنایت‌های نظام نمی‌رسد،

روان‌شناسی که به ریز و درشت روان انسان می‌پردازد‌‌،‌ اما درباره‌ی نقش سیستم سرکوبگر بر سلامت روان ملت سکوت می‌کند،

جامعه‌شناسی که «آزادانه» از مشکلات اجتماعی سخن می‌گوید؛ حتی نظام را نقد می‌کند ولی زیرکانه به اصلاحات دعوت می‌کند،

نظام عاشق این‌هاست... این بانیان توهم آگاهی در ملت.

این بالون‌های آکنده از اطلاعات، که همه‌چیز می‌دانند و هیچ‌چیز نمی‌دانند.

این‌ها که در ظاهر مرجع علم و عقل و آگاهی، و در حقیقت حافظان وضع موجودند.

بیان

@bayanz

آموزش دادن به دیگران، ریسک درجا زدن را برای آموزگار به همراه دارد.

آموزگاری که فقط الفبا درس می‌دهد، ممکن است خود هرگز از الفبا فراتر نرود.

در دوران مدرسه، یک معلم نازنین داشتیم که انسانی بسیار متواضع بود و مهارت بی‌نظیری در تدریس داشت. یکبار گفت: «چندسال دیگر که به دانشگاه بروید، به گذشته نگاه می‌کنید و آن‌موقع می‌‌بینید که من چقدر بی‌سواد بودم.»

گفتن این حرف واقعاً تواضع زیادی می‌خواهد؛ با این حال، خالی از حقیقت هم نیست.

معلم خوب ما، هم سواد خوبی داشت و هم مهارت تدریس خوبی؛ با این حال، گستره و عمق این سواد، غالباً محدود به یک کتاب درسی مدرسه بود.

این محدودیت شدید دانش برای یک معلم،‌ نقص به‌شمار نمی‌رود؛ چرا که آموزگار خوبی بودن، بیشتر از سواد، به مهارت تدریس مربوط است.

از معلم ریاضی انتظار نمی‌رود که نابغه‌ی ریاضی باشد، یا مرزهای علم ریاضی را جابه‌جا کند.

غایت این شغل در این است که مفاهیم پایه‌ای محدودی را به بهترین شکل به نسل بعدی منتقل کند.

ریسکی که از آن صحبت می‌کنم، متوجه کسانی‌ست که اهدافی جز فقط آموزش دارند؛ اما چنان اسیر آموزش می‌شوند که از اهداف غایی خود دور می‌شوند.

فرد مطلبی را با مخاطب عام به اشتراک می‌گذارد،

مخاطب از مطلب استقبال می‌کند،

فرد از این بازخورد مثبت خوشش می‌آید و مطالب بیشتری به اشتراک می‌گذارد،

با این حال، عمق به‌سختی افزایش پیدا می‌کند؛ آنچه افزایش می‌یابد سطح است.

مخاطب عام به نشانه‌های افسردگی خیلی علاقه‌مند است؛ اما به سازوکارهای پیچیده‌ی روانی پشت آن خیر.

مخاطب از نتایج پژوهش‌ها خیلی خوشش می‌آید، از روش‌شناسی و تئوری و بخش‌های کمتر جذاب پشت پژوهش‌ها خیر.

تمرکز زیاد روی آموزش،‌ موجب درجا زدن آموزگار می‌شود، چرا که زمان و انرژی فکری او همواره صرف «تولید محتوا» برای این سطح از پیچیدگی می‌شود.

از همین جهت است که افرادی که تازه شروع به یادگیری یک رشته کرده‌اند، خیلی از آموزش به دیگران هم لذت می‌برند، چون خودشان تقریباً‌ هم‌سطح مخاطبند و در پروسه‌ی آموزش دادن، خودشان هم همراه با مخاطب یاد می‌گیرند.

اما از یک عمقی به بعد، مخاطب قادر به همراهی دانش‌پژوهش نخواهد بود.

دانش‌پژوهش (که تا حالا نقش آموزگار هم داشته) باید انتخاب کند که به قدم زدن با مخاطب در سطوح پایین‌تر پیچیدگی ادامه دهد، یا ادامه‌ی مسیر را به‌تنهایی طی کند.

برخی هر دوی این‌ها را با هم انتخاب می‌کنند. یعنی گاهی به‌تنهایی در ژرفا قدم می‌زنند و گاهی چیزی از یافته‌های خود با مخاطب عام به اشتراک می‌گذارند.

این یافته‌ها الزاماً سطحی نیستند؛ می‌توانند دستاوردهایی از اعماق علم باشند، مثل یک سوغاتی که از سفر آورده شده.

با این حال، همراه کردن مخاطب عام در تمام پروسه‌ی کندوکاو علمی غیرممکن است.

برای پژوهشگری که رویای عمیق شدن در علم دارد، تنها سفر کردن اجتناب ناپذیر است.

بیان

@bayanz

سامورایی می‌گفت کتاب را بعد از مطالعه باید آتش زد.

ده دوازده سال پیش که این حرف را شنیدم، به‌نظرم جالب آمد و زیاد نقلش می‌کردم.

یک معنایی توش حس می‌کردم، اما نمی‌توانستم به کلمه تبدیلش کنم.

می‌دانستم معنی‌اش استعاری است؛ اما استعاره از چی؟

اخیراً دوباره یادش افتادم.

احساس می‌کنم کلماتی برای توصیفش یافته‌ام.

برداشت من این است:

تنها آنچه از مطالعه کتاب درونی می‌شود مهم است.

آنچه باقی مانده،‌ پوسته‌ایست که باید دور انداخته شود.

جوهر روی کاغذ وسیله‌ی انتقال ایده‌ است؛ پس از این که ایده منتقل شد، کاغذ و کتاب را باید رها و ایده را در عمل زندگی کرد.

بیان

@bayanz

اگر نظر من رو بخواید، این یکی از ارزشمندترین مناظره‌هاییه که در این چند وقت اخیر ساختیم:

مناظره نیچه با یونگ درباره‌ی این که چه زندگی‌ای ارزش زیستن داره.

در یوتوب:
https://youtu.be/yLjoRnOa8X8

@bayanz

تا بحث سوشال‌مدیا می‌شود، خیلی‌ها می‌گویند‌ «سوشال‌مدیا باعث شده آدم‌ها دیگر در لحظه حال حضور نداشته باشند» و این را به عنوان نقد می‌گویند؛

یعنی: «کاش به جای سوشال‌مدیا، آدم‌ها حضور بیشتری در لحظه حال می‌داشتند»

کاری به درستی یا غلطی این صحبت ندارم.

به نتیجه‌اش کار دارم:

تقابل سوشال‌مدیا با زندگی در لحظه، سوشال‌مدیا را به یک ابزار فرار از لحظه حال تقلیل می‌دهد.

و این که دقیقاً همان چیزی است که بسیاری از کاربران سوشال‌مدیا خواستار آن هستند!

کاربران می‌گویند: «اصلاً نمی‌خوام در لحظه حال باشم! نمی‌خوام به مشکلاتم فکر کنم. زندگی سختی دارم، دوست دارم دقایقی بهش فکر نکنم. اصلاً هدفم همینه که حواس خودم رو پرت کنم.»

بعد به آنها می‌گوییم سوشال‌مدیا باعث می‌شود در لحظه حال حضور نداشته باشی! این که عالی است.

سوشال‌مدیا به عقیده‌ی من یک وجه تاریک و زندگی‌ستیز دارد، اما بیرون کشیدن انسان‌ها از لحظه‌ی حال مشخصه‌ی این وجه نیست.

پس چیست؟

***

فرار از لحظه‌ی حال، یا صرفاً به‌کارگیری ابزارها و روش‌هایی برای دور شدن از لحظه‌ی حال، در طبیعت رفتار انسانی همیشه بوده و هست.

انسانی که در مطب دکتر منتظر نوبتش نشسته، اگر نگاهش به گوشی موبایل نباشد، الزاماً در لحظه‌ی حال هم نیست.

به احتمال زیاد آن شخص مشغول خیال‌پردازی (daydream) است.

شبکه حالت پیش‌فرض مغز (default mode network) دو کارکرد اصلی‌اش یکی یادآوری اتفاقات گذشته و دیگری تجسم آینده است.

همین شبکه هم هست که در حین مدیتیشن فعالیتش کاهش میابد. تعجبی هم ندارد: در مدیتیشن، ذهن کمتر در گذشته و آینده سیر می‌کند. ولی حالا کاری نداریم.

صحبت این است که فرد بیرون از سوشال‌مدیا هم الزاماً در لح‍ظه نیست.

ضمن این که کسی ممکن است استدلال کند وقتی سوشال‌مدیا نبود هم آدم‌ها خودشان را با چیزهای دیگر مثل روزنامه یا تلویزیون مشغول می‌کردند (و هنوز هم می‌کنند) و حتی این‌ها را هم که از بشر بگیری، بالاخره بشر چهارتا سنگ‌ریزه پیدا می‌کند که خودش را سرگرم کند.

از این نظر سوشال‌مدیا به «نیاز» ذهن برای مشغول بودن پاسخ می‌دهد.

پس مشکل چیست؟

***

مشکل نه در دور کردن آدم‌ها از لحظه‌ی حال و نه در مشغول نگه داشتن ذهن است.

مشکل (یا بهتر بگوییم ریسک) سوشال‌مدیا، نه در نیازی که برآورده می‌کند، بلکه در نحوه‌ی برآورده کردن این نیاز است.

مثل تفاوت سیب با نوتلاست.

سیب کمی شیرین است، ولی نه خیلی. مقادیری فیبر دارد. نمی‌شود ۵۰ تاش را یک‌جا خورد. لذت‌بخش است ولی نه در حدی که نتوانی کنارش بگذاری. به‌عبارتی بالانس است و با طبیعت انسانی جور درمی‌آید.

نوتلا (یا شیرینی موردعلاقه‌تان را تصور کنید) صدها برابر شیرین‌تر است. طراحی شده که خیلی لذت‌بخش باشد. بخشی از وجودت دوست دارد به خوردنش ادامه دهد. برای کنار گذاشتنش باید عقل و منطق و ابعاد دوراندیش‌تر ذهن را به کار بست.

مسئله سوشال‌مدیا دیزاین است. بالانس نبودنش است. جور درنیامدنش با طبیعت انسان.

سوشال مدیا محصولی‌ست با یک طراحی غیرانسانی با هدف حداکثر کردن زمان استفاده.

مثل یک مهمانی است که راه ورود و خروج بهش باز است، اما همه‌چیز طوری زیرکانه طراحی شده که نخواهی (و در یک معنا نتوانی) به خانه بروی.

یا اگر به خانه برگشتی، فوراً دوباره بخواهی به آنجا سر بزنی.

به‌نظر می‌رسد که برای اکثریت مردم هنوز روشن نشده که این طراحی چقدر غیرانسانی و دستکاری‌کننده (manipulative) است

(هرچند شاید هیچ فرد واحدی در تیم دیزاین این محصولات انگیزه‌های خبیث و غیر انسانی‌ای هم نداشته باشد).

یک دلیل این عدم آگاهی جمعی از ابعاد دستکاری‌کننده‌ی سوشال مدیا این است که هرگز جایگزین انسانی‌ترش را ندیده‌ایم (یا اگر هم بودند در رقابت شکست‌خورده‌اند)

افرادی که می‌گویند «سوشال‌مدیا صرفاً یک ابزاره. به خودت بستگی داره که ازش چطور استفاده کنی» ایده‌ای درباره‌ی دیزاین انسانی و غیرانسانی ندارند.

با این حال هر روز که می‌گذرد، افراد بیشتر و بیشتری دارند به این نتیجه می‌رسند که مشکلی در سوشال‌مدیا هست.

مشکلی متفاوت یا فراتر از صرفاً من و شمای کاربر و سلایق و نیروی اراده‌مان.

کم‌کم دارد روشن می‌شود که مشکل جایی در خود این پلتفرم‌هاست.

حرف مک‌لوهان روشن‌تر از هر زمان دیگری به‌نظر می‌رسد: «رسانه، خود پیام است».

بیان

ـــ

پی‌نوشت:

توضیح ساده‌ی ربط جمله‌ی «رسانه خود پیام است» به این مطلب:

محتوا (چه پستی می‌بینیم، چه کامنتی می‌گذاریم) ثانویه است.
رسانه (نحوه‌ی طراحی پلتفرم، الگوریتم، اسکرول بی‌نهایت، نوتیفیکیشن‌ها و...) اصل قضیه است.

@bayanz

در اخبار خواندم که دادستانی تهران علیه زینب موسوی در پی «شوخی» با فردوسی اعلام جرم کرده.

هفت هشت دقیقه‌ای از ویدیوی مربوطه را تماشا کردم. خب. مشخصاً ویدیوی حساسیت‌برانگیزی است.

اینستاگرام و توییتر را چک نکردم، ولی شرط می‌بندم دعوا بالا گرفته و خشم و نفرت است که سرازیر می‌شود. بحث هم لابد درباره‌ی حرمت فردوسی و آزادی بیان است.

عده‌ای می‌گویند آدم‌ها باید آزادی بیان داشته باشند و با هرچیزی می‌شود شوخی کرد و هیچ چیز مقدس نیست.

عده‌ای دیگر (که اکثریت هستند) می‌گویند این اسمش آزادی بیان نیست و هتک حرمت و ابتذال است و از این‌طور حرف‌ها.

عده‌ای هم می‌گویند اگر به آزادی بیان است، پس ما هم آزادیم با حرف‌های این آدم مخالفت کنیم.

البته اگر واقعاً «بحثی» درباره آزادی بیان در جریان می‌بود که خیلی خوب بود.

ولی خیر، فضا صرفاً دعوا و تخلیه خشم است.

یعنی این نیست که صرفاً هم‌زیستی چند جریان فکری متمایز را داشته باشیم؛ بلکه مشخصاً چند طرف دعوا داریم.

یک عده هم لابد این وسط از فردوسی شعر می‌آورند و شاهنامه‌خوانی می‌کنند و به نکوهش جهل ملت می‌پردازند.

این‌ها را ندید از کجا می‌دانم؟

از اینجا که طی ۱۳-۱۴ سالی که به مشاهده‌ی سوشال‌مدیای فارسی‌زبان پرداختم، تا بوده همین بوده.

اسم‌ها عوض می‌شود، جنس همان است.

چیزی به کسی اضافه نمی‌شود، پیشرفتی در کار نیست؛ صرفاً مقادیری خشم رد و بدل می‌شود.

خیلی از حرف‌هایی که زده می‌شود، منطقی و معقول است؛ اما مشکل فضاست. فضا مسموم است.

خوب شد که از این فضای مسموم بی‌حاصل کنار کشیده‌ام.

حیف باشد عمر.

بیان

@bayanz