مسعود زمانی مقدم

🟠 جامعه‌ناشناسی ایرانی (بخش پنجم)

✍️ مسعود زمانی مقدم (جامعه‌شناس و مترجم)
▪️روزنامۀ فرهیختگان، ۲۷ دی ۱۴۰۱، صفحهٔ ۷

لازم است که جامعه‌شناسی ابتدا به زمینۀ واقعی جامعه و مسائل آن توجه داشته باشد و با فرهنگ و ارزش‌های جمعی و تاریخی جامعه دست به گریبان نشود و جامعه را با پیش‌فرض‌های مقلدانه‌اش تحقیر نکند. برای مثال می‌توان به فهرست طویلی از کتاب‌هایی که در عنوان‌شان از مفاهیمی همچون عقب‌ماندگی ایران استفاده شده است، اشاره کرد. پیش‌فرض این کتاب‌ها، عقب‌افتادگی از غرب و الگوی توسعۀ غربی است. اما چرا باید غرب آرمان ما باشد؟! ما نباید از علم غربی بت بسازیم، ما باید تقلیدگری از غرب را رها کنیم؛ نه برای این‌که غرب و علم غربی بد یا اشتباه است، بلکه به این دلیل که پیشینه و شرایط و زمینۀ اجتماعی و تاریخی و جغرافیایی و منطقه‌ای ما با آن‌ها یکسان نیست، به این دلیل که ارزش‌ها، هنجارها، آرمان‌ها و مسائل ما متفاوت‌اند. ضروری است که این تفاوت‌ها را بپذیریم، به‌ویژه در علم اجتماعی که نسبی‌تر و پیچیده‌تر است. تقلیدگرایی ما را دچار نوعی بیگانگی و مسخ‌شدگی می‌کند که نتیجه‌اش سرگردانی جامعه‌شناسی و تبدیل شدن ما به مصرف‌کنندگان منفعل جامعه‌شناسی غربی و همچنین جامعه‌شناسی چپ است. اما این به معنای نفی و طرد جامعه‌شناسی غربی نیست؛ زیرا جامعه‌شناسی علم است و خیلی از مؤلفه‌ها و مبانی آن می‌توانند در جوامع گوناگون مشترک باشند و به همین دلیل باید نسبت به جامعه‌شناسی غربی نیز ذهنی باز داشته باشیم و از آن با توجه به زمینۀ اجتماعی خودمان بهره بگیریم. اساساً جامعه‌شناسی زمینه‌مند در غرب به مناسب‌ترین شکل‌اش وجود داشته است، چنان‌که جامعه‌شناسی فرانسوی و جامعه‌شناسی آلمانی و جامعه‌شناسی آمریکایی با هم متفاوت‌اند چون واجد زمینه‌ها و بسترهای متفاوتی‌اند، اگرچه چون علم‌اند اشتراکاتی نیز دارند.

پس جامعه‌شناسان باید به خود جامعه برگردند و مفاهیم اجتماعی را نیز به‌طور زمینه‌مند و نه ایدئولوژیک تعریف کنند. علم اجتماعی ابعاد جهان‌شمول دارد که باید در نظر داشت، در عین حال دارای ماهیتی نسبی، بومی و محلی هم هست که باید مبنای پژوهش قرار بگیرد تا بتواند با واقعیت جامعه ارتباط برقرار کند. در نتیجه، اگرچه ما نباید با علم و فضای علمی جهانی قطع رابطه کنیم، اما باید راه و روش زمینه‌مند خودمان را داشته باشیم. باید دنباله‌رو نباشیم وگرنه دچار توهم خواهیم شد و واقع‌بینی خود را از دست خواهیم داد. همچنین، دانش اجتماعیِ زمینه‌مند پذیرای تکثر و تنوع و تغییرات اجتماعی است و بیش از هر چیز به بررسی و مطالعۀ جامعه، چنان‌که هست، توجه دارد. اینک شاید بتوان گفت که مانند یک قُطب‌نما که با استفاده از میدان مغناطیسی زمین جهت‌های جغرافیایی را نشان می‌دهد، جامعه‌شناسی زمینه‌مند می‌تواند با استفاده از میدان اجتماعیِ جامعه جهت‌های اجتماعی را نشان بدهد.

پایان

@masoudzamanimoghadam

1.7K views05:28