روز ملّی علوم اجتماعی (۱۲ آذر) گرامی باد!

این روز به مناسبت سالروز تولد دکتر غلامحسین صدیقی، بنیان‌گذار جامعه‌شناسی در ایران، نام‌گذاری شده است. واژهٔ «جامعه‌شناسی» را نخستین بار ایشان در زبان فارسی وضع کرد. اکنون که بیش از هشت دهه از تأسیس رشتهٔ آکادمیک جامعه‌شناسی در ایران می‌گذرد، باید پرسید «چرا جامعه‌شناسی، علی‌رغم توسعه کمّی آن، همچنان در پیوندش با سیاست و جامعه ایرانی‌ کمتر موفق بوده؟ و چرا عمدتاً درجا می‌زند؟». باید پرسید «چرا فضای دانشگاهی علوم اجتماعی در ایران دچار نوعی رخوت نظری و عملی و ناکارآمدی کارکردی در وجه مردمی و عمومی‌اش شده است؟». باید پرسید «چه شده که در موارد بی‌شماری مدرک جامعه‌شناسی تناسبی با بینش جامعه‌شناختی نداشته و به‌کل نسبت به آن بیگانه گشته؟» و «چرا جامعه‌شناسی آکادمیک در ایران عموماً از وجه اصلاحی و انتقادی خویش تهی گشته و جامعه‌شناسان به کارمندان دانشگاه تقلیل یافته‌اند؟». مع‌الوصف، نمی‌توان و نباید از تلاش و جدیت آن‌هایی که در این میدان پُرچالش و معیوب فعالیت علمی و اجتماعی دارند چشم پوشید و دقیقاً با وجود آن‌هاست که همچنان می‌توان به بهبود و بالندگی علوم اجتماعی در ایران امید بست!

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

مختصری دربارهٔ انباشت مسائل اجتماعی ایران در سمپوزیوم ملّی مسأله اجتماعی ایران سخن گفتم.
۱۳ آذر ۱۴۰۰

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

🔻سمپوزیوم ملی مساله اجتماعی ایران
🔸نسخه کامل صوتی

گرامیداشت روز ملی علوم اجتماعی و دکتر غلامحسین صدیقی

🔸پاسخ به پرسش مشترک:
مهمترین مسأله اجتماعی‌‌ ایران چیست؟

سخنرانان به ترتیب ارایه:

سعید مدنی
شیرین ولی پوری
محمدرضا کلاهی
محمدحسین بادامچی
احمد بخارایی
امین رضا نوشین
محمدرضا پویافر
حسن محدثی
محمد حسن علایی
بیتا مدنی
آیدین ابراهیمی
مهران صولتی
امیر هاشمی مقدم
مسعود زمانی مقدم
لیلا اردبیلی
سید جواد میری
عباس نعیمی جورشری


🔸هدف این نشست ارایه افقی بوده از آنچه جامعه شناسان درباب مسأله اجتماعی‌‌ ایران تحلیل و ترسیم می کنند. در این راستا تلاش شد تعدد و تکثر دیدگاه ها حفظ شود فلذا نفرات بیشتری از صاحبنظران حضور داشته باشند. هر کدام از سخنرانان ۵ - ۱۰ دقیقه طرح بحث داشته اند و به یک پرسش مشترک پاسخ داده اند. پاسخ هایی که می تواند در بحثی مستقل، به تفصیل واکاوی گردد.

مجموع زمان مفید سمپوزیوم حدود ۲:۳۵ ساعت بوده است.

🔸سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با همکاری مدیریت سازمان اسناد منطقه شمال | پخش زنده اینستاگرام اندیشگاه
۱۳ آذر ۱۴۰۰

دبیر سمپوزیوم:
عباس نعیمی جورشری

@abbasnaeemi

به نظر می‌رسد برای بیشتر مردم دانشجو بودن صرفاً به معنای داشتن کارت دانشجویی و حضور در دانشگاه است. البته این تلقی درست است ولی دانشجو بودن فراتر از این است. دانشجو بودن در معنای واقعی و اصیل آن در جستجوی دانش و علم بودن و تکاپو برای فهم بیشتر است نه تلاش برای گرفتن مدرک دانشگاهی. دانشجو بودن فراتر از دانشگاه و بی‌انتهاست. به قول مولانا: «علم دریایی‌ست بی‌حد و کنار / طالب علم‌ست غواص بحار / گر هزاران سال باشد عمر او / او نگردد سیر خود از جست‌وجو».

به هر روی، جویای دانش بودن لذت بخش است و خوشا به حال آنان که مجال این جست‌وجو را می‌یابند و ز گهواره تا گور دانش می‌جویند.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

دومین همایش ملی «مطالعات روش تحقیق در علوم اجتماعی ایران»

شنبه ۲۰ آذر ۱۴۰۰، ساعت ۹ تا ۱۷:۳۰

برای حضور در این همایش می‌توانید به  آدرس https://b2n.ir/iscs (پنل اول، دوم و چهارم) و https://b2n.ir/method (پنل سوم و پنجم) مراجعه کنید.

🔴 پژوهش کیفی @Qualitative_Methodology

برای برخی از به اصطلاح استادان علوم انسانی-اجتماعی شاغل در دانشگاه‌های این مملکت نه‌تنها نوشتن ارزشی ندارد، بلکه مطالعه نیز اساساً اتلاف وقت محسوب می‌شود. زیرا در سبک زندگی دانشگاهی آن‌ها پول و ارتقای رتبه دانشگاهی اهمیتی بسیار بیشتر از رشد شخصیتی و اعتلای فرهیختگی‌شان دارد. می‌توان گفت که این یک تیپ دانشگاهی است که محصول ابتذال فضای آکادمیک است و در آن کارنامه علمی با بهره‌کشی و باج‌گیری از دانشجویان قوی می‌شود و ارتقای جایگاه دانشگاهی به سرعت صورت می‌گیرد. در حالی‌که میزان مطالعه و نوشتن در پایین‌ترین حد ممکن است. البته برای پیشرفت در چنین سبک زندگی‌ای می‌بایست اهمیتی هم برای علم و فضای علمی قائل نبود و با نوعی سودمحوری دانشگاهی به پیش رفت. نتیجه آن دست یافتن به جایگاهی پرنفوذ و پردرآمد در دانشگاه می‌شود، اما به همان میزان بی‌سوادی و از دست رفتن شرافت و اخلاق علمی را نیز به دنبال دارد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

هفتهٔ پژوهش است. ضمن تبریک به همهٔ پژوهشگران اخلاق‌مدار و حرفه‌ای این سرزمین باید توجه داشت که پژوهش و پژوهشگری نیز در یک ساختار نامناسب و نابرابر دانشگاهی دچار ابتذال شده و شیوه و راه و رسم درست پژوهیدن و پژوهشگر بودن جای خود را به رزومه‌سازی و کاسبی آکادمیک داده. در واقع، منطق پول و سود بر فضای پژوهش حاکم شده است. در این میان، آن‌چه قربانی این وضعیت می‌شود، لذت پژوهش و ارزش پژوهشگری است. در چنین وضعیتی، ما شاهد رتبه‌های دانشگاهی دهن‌پُرکن اما توخالی هستیم. آیا واژه‌های پژوهش و پژوهشگر از معنا تهی نگشته‌اند؟

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

یکی از دلایل ابتذال دانش در فضای علوم انسانی-اجتماعی، کمبود اندیشه و اندیشیدن است. امروزه آن‌چه در فضای دانشگاهی دانش و علم نامیده می‌شود را با معیار جایگاه و رتبه دانشگاهی و کمیّت رزومۀ کنشگران دانشگاهی می‌سنجند و نه میزان و کیفیت اندیشه‌ورزی آن‌ها. فقدان اندیشه‌ورزی نیز عدم مسئولیت‌پذیری در میدان آکادمیک را در پی خواهد داشت؛ یک فرد دانشگاهی که نمی‌اندیشد، لاجرم مسئولیتی نیز در قبال حرفۀ علمی خود در دانشگاه احساس نمی‌کند و نسبت به دانش و گسترش آن بی‌اعتنا است.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

شب چلّه (یلدا) طولانی‌ترین شب سال است. جشن گرفتن آن نشان‌دهندۀ خوشحالی از پایان شب‌های دراز و آغاز روزهای بلندتر است؛ کاهش تاریکی و افزایش روشنایی.
برای همۀ شما دوستان گرامی روزگاری روشن‌تر آرزو دارم. یلدای‌تان خجسته و مبارک!

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

یکی از مصداق‌های بی‌عدالتی در فضای دانشگاهی ما، بهره‌کشی از مدرسان حق‌التدریس در دانشگاه‌ها است. دانشگاه‌ها سعی می‌کنند بخش آموزش در دانشگاه را به ارزان‌ترین شکل‌اش مدیریت کنند. بنابراین، به‌جای استخدام تمام‌وقت مدرسان مورد نیاز، آن‌ها را همچون کارگر روزمُزد به‌صورت موقت و با هزینه کم و بدون هیچ‌گونه تعهد و بیمه‌ای به کار می‌گیرند و بخشی از بار آموزشی دانشگاه را بر دوش مدرسان حق‌التدریس می‌اندازند. البته ریشهٔ این مسئله نیز برمی‌گردد به کاهش اهمیت آموزش در دانشگاه‌ها و برجسته شدن پروژه‌گراییِ سودمحوری که بر سیاست‌های کلان دانشگاه و زیست آکادمیک برخی از اعضای هیئت علمی حاکم است. نتیجهٔ چنین وضعیتی، علاوه بر تحقیر عنوان «مدرس دانشگاه»، کاهش کیفیت آموزشی در میدان دانشگاهی است.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

نقد رادیکال فرهنگ و اسطوره‌های فرهنگی، ملّی، قومی و یا مذهبی یک سرزمین بیشتر از این‌که امری روشنگر برای مردم باشد، تخریب روان‌رنجورانهٔ هویت و ارزش‌های تاریخی آن مردم است. در این میان، اصلاً اهمیتی ندارد که این نقد، از حیث رویکرد منطقی و عقلانی، درست و حقیقی باشد. آن‌چه مهم است اشتباه بنیادین چنین نقدی است که همانا بی‌احترامی به خود مفهوم جامعه‌ای است که از قضا خود منتقد هم بخشی از آن و مولود آن است. در واقع، حقیقت اسطوره‌ها و ارزش‌های فرهنگی در کارکردشان در زیست اجتماعی جامعه و مردم است و جامعه در طول تاریخ‌اش در این اسطوره‌ها و ارزش‌ها بازنگری می‌کند. از این‌رو، هر گونه نقدی اگر می‌خواهد صورت بگیرد باید این موضوع را در نظر داشته باشد؛ آیا ما با نقد رادیکال فرهنگی، جامعه را آگاه‌تر می‌کنیم، یا این‌که با چنین نقدی اساساً خود جامعه را نادیده می‌گیریم؟

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

برای انسان چیزی به نام آزادیِ مطلق وجود ندارد. آزادی همواره محدود است به شرایط بیرونی. جامعه و فرهنگ و تاریخ به چیستی و چگونگی آزادی شکل می‌دهند. وجود و حضور دیگران و ضرورت زندگی اجتماعی محدودهٔ آزادی را تعیین می‌کند. بنابراین، در منطق اجتماعی زندگی انسانی، آزادی همواره معطوف به بیرون از خویشتن است و در نسبت‌اش با دیگران (حتی درگذشتگان و آیندگان) و در بستر جامعه است که تعریف می‌شود.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

یکی از انواع زیست دانشگاهی در علوم اجتماعی ایران، چپ‌گراییِ محافظه‌کار است. چپ‌گرایان محافظه‌کار دانشگاهی با نوعی تناقض و پارادوکس موقعیتی مواجه‌اند؛ از یک سو می‌خواهند رویکردی انتقادی داشته باشند و از سوی دیگر در پی حفظ جایگاه خود در دانشگاه‌اند. پس، برای رهایی از این پارادوکس، چاره‌ای ندارند جز این‌که انتقادها را به وضعیتی حواله کنند، که نسبت زیادی با جامعهٔ ایران ندارد. برای مثال، نقد خصوصی‌سازی و سیاست‌های نولیبرال دستمایهٔ انتقادهای آن‌ها است، گویی دارند دربارهٔ آمریکا سخن می‌گویند و نه ایران! البته این نوع رویکرد انتقادی برای آن‌ها هم کم‌خطر است و هم رضایت‌بخش، زیرا می‌پندارند که با چنین رویکردی رسالت اجتماعی خود را به جا می‌آورند. غافل از این‌که آن‌ها در نقدهایشان، اقتصاد سیاسی را جایگزین جامعه‌شناسی کرده‌اند و اساساً پیوندشان را با نقد وضعیت واقعی جامعه از دست داده‌اند.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

کتاب «راه محمد (ص)» نوشتهٔ نویسندهٔ مصری، عباس محمودالعقاد، کتابی است دربارهٔ زندگی و ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری پیامبر اسلام. من کتاب را خیلی نپسندیدم. زیرا علی‌رغم نکات قابل توجهی که دارد، توجیه‌گری آشکار و کثرت مقایسه‌های زندگی پیامبر با دیگرانی همچون ناپلئون در سراسر کتاب در ذوق مخاطب می‌زند. ترجمهٔ اثر نیز توسط نویسنده و مترجم فقید، مرحوم اسدالله مبشری، به دقت و صحت و بلاغت انجام شده. با وجود این، قلم مترجم در پیشگفتار کتاب نیز همچون قلم نویسنده قدری تند است. البته باید توجه داشت که کتاب قدیمی است و ترجمه آن هم در سال‌های ۱۳۲۷ و ۱۳۳۲ صورت گرفته. شاید این نوع نگارش نویسنده و مترجم بنا به اقتضای آن زمان بوده است.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

همواره بر این نظر بوده‌ام که حتی یک جامعه‌شناس حرفه‌ای نیز لازم است بخشی از فعالیت‌های خود را به فضای عمومی اختصاص دهد؛ در شبکه‌های اجتماعی حضوری فعال داشته باشد، با روزنامه‌ها همکاری کند، برای مجلات عمومی یا دانشجویی یادداشت بنویسد، با انجمن‌های علمی و دانشجویی و تخصصی تعامل داشته باشد، و در حوزۀ عمومی، با توجه به زمینۀ تخصصی‌اش، نقد و نظر داشته باشد و نقد و نظرها را بخواند و بشنود. زیرا این نوع فعالیت‌ها به پویایی فکری و تعاملات اجتماعی فرد کمک می‌کنند و از بی‌تحرکی و انفعال انسان دانشگاهی و بیگانگی‌اش با جامعه می‌کاهند. با وجود این، هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها را برای یک جامعه‌شناس حرفه‌ای در اولویت نمی‌دانم. به نظرم یک جامعه‌شناس در وهلۀ نخست می‌بایست عالم و پژوهشگر باشد و نه روزنامه‌نویس و فعال اجتماعی. چه‌بسا غرق شدن در حوزۀ عمومی حتی ذهن یک جامعه‌شناس را به ابتذال فکری بکشاند، به‌ویژه اگر در هر زمینه و موضوعی بخواهیم به‌گونه‌ای ژورنالیستی دست به قلم ببریم!

پی‌نوشت: از سال ۱۳۹۲ تاکنون این یادداشت‌ها و گفت‌وگوها از من در مجلات و روزنامه‌ها و سایت‌ها منتشر شده.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

انجمن جامعه‌شناسی ایران دفتر خرم‌آباد برگزار می‌کند:

کارگاه آموزشی آنلاین «مقاله‌نویسی در علوم اجتماعی»
مدرس: دکتر مسعود زمانی مقدم

▪️چیستی و چگونگی مقاله علمی
▪️ساختار مقالات علمی (پژوهش‌های کمی و کیفی)
▪️یافتن منابع و شیوه درست ارجاع‌دهی
▪️نحوه جست‌وجوی مجلات علمی و ارسال مقاله
▪️نکته‌هایی در پذیرش مقاله
▪️ملاحظات اخلاقی و حرفه‌ای در نگارش و چاپ مقاله

ثبت‌نام از طریق شماره زیر در واتساپ یا تلگرام:
۰۹۳۳۹۲۷۱۰۱۹

@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

کتاب «زندگی‌نامه» نوشتهٔ آلن شلستون کتاب جالبی است دربارهٔ تاریخچه و ویژگی‌های زندگی‌نامه‌نویسی. مؤلف با نگاهی مقایسه‌ای به ارزیابی و بررسی انواع زندگی‌نامه پرداخته است. ترجمۀ اثر به دست حسن افشار نیز بسیار خوب و دقیق صورت گرفته. این کتاب برای علاقه‌مندان به مطالعهٔ ادبیات و زندگی‌نامه‌ها می‌تواند سودمند باشد. همچنین نکاتی خواندنی در آن یافت می‌شود. برای مثال، نقل گفته‌ای که از ادیب و زندگی‌نامه‌نویس بریتانیایی، ساموئل جانسون، در کتاب آمده است: «ثروت و قدرت، این امتیازات صوری و عارضی و لذا به سهولت قابل انتزاع از کسانی که آن‌ها را دارند، غالباً نفس را به امید واهی به سعادتی می‌دهند که نمی‌توانند فراهم کنند و این جای تعجب ندارد. ولی به نظر منطقی می‌رسد که امید بسته شود به اعتلای فکری، که نتایج بهتری به دست دهد».

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

مضمون و ایدهٔ اصلی کتاب «ما و فارابی: فراسوی نگاه‌های کارمندوارانه به علوم انسانی» نوشتهٔ سیدجواد میری نقد تسلط رویکرد اروپامحور و غربی در فضای علوم اجتماعی-انسانی ایران است. دکتر میری بر زمینه‌محور بودن دانش انسانی و اجتماعی تأکید دارد. از این‌رو، معتقد است که باید جایگزینی خلاقانه برای نگاه غرب‌گرایانه در ایران ابداع کرد. با وجود این، کتاب بیشتر در همان ارائه ایده کلی باقی می‌ماند. عنوان اصلی کتاب هم اصلاً مناسب نیست، زیرا تنها در پنج صفحه از کل کتاب به فارابی اشاره شده. بخش آخر کتاب نیز اساساً در مورد توسعه اقتصادی ایران است که ربطی به مباحث پیشین کتاب ندارد. علاوه‌براین، این کتاب دو ایراد دیگر دارد؛ یکی پراکنده‌گویی نویسنده و عدم انسجام مفهومی مطالب، و دیگری، استفاده از واژگان انگلیسی در متن فارسی مثل یوروسنتریک، کریتیکال، فنومنولوژیک، سوسیولوجیکال، فیلد منتالیتی و مانند این‌ها؛ وقتی تمام این مفاهیم معادل‌های فارسی مصطلح و درست دارند، چرا نویسنده، که از قضا آگاهانه و عامدانه از نگاه بومی هم هواداری می‌کند، باید از آن‌ها بدین شکل استفاده کند؟

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

در روزهای اخیر خبر اخراج دکتر محمد فاضلی در صدر اخبار شبکه‌های اجتماعی مرتبط با علوم اجتماعی بوده است. به طوری‌که انجمن‌ها و گروه‌های مختلف علوم اجتماعی نسبت به آن بیانیه داده‌اند و بسیاری از استادان و پژوهشگران و دانشجویان علوم اجتماعی کم‌و‌بیش به این خبر از طریق پُست، لایک و کامنت در فضای مجازی واکنش نشان داده‌اند. راستش را بخواهید من قصد ندارم اینجا مشخصاً در مورد اخراج ایشان نظر بدهم، چون از واقعیت آن‌چه رخ داده اطلاعی موثق و دقیق ندارم. فقط می‌توانم بگویم که با وجود این‌که خیلی موافق ورود دانشمندان به میدان قدرت نیستم -دکتر محمد فاضلی در دولت قبلی پُست رسمی داشت- اما برای ایشان در جایگاه یک نخبهٔ دغدغه‌مند که خوش‌فکر و خوش‌قلم است و فعالیت‌اش در حوزهٔ عمومی بسیار چشم‌گیر است، احترام قائل‌ام، ولو اینکه خیلی هم با رویکرد ایشان موافق نباشم. از این‌که بگذریم، این خبر بهانه‌ای شد تا به یک مسئلهٔ مهم در جامعه‌مان توجه کنم؛ کاشتن بذر نومیدی در دل نخبگان دانشگاهی. مسئله اصلی اخراج یک فرد نیست، بلکه فضایی است که ممکن است نخبگان دانشگاهی گمنام‌تر را به اخراج‌شدگانِ پیش از استخدام تبدیل کند. در چنین وضعیتی آن‌چه نگران‌کننده است ربودن اندک امید باقی‌ماندهٔ نخبگان برای ورود و ماندن در دانشگاه و فعالیت در آن است. این‌جاست که گرایش به مهاجرت در میان نخبگان فکری و علمی تقویت می‌شود و این برای سرزمین‌مان قطعاً زیان‌آور خواهد بود.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

کتاب «انسان‌شناسی عمومی» تألیف دکتر اصغر عسکری خانقاه و دکتر محمدشریف کمالی یک کتاب بسیار خوب و خواندنی و ساده برای آشنایی با انسان‌شناسی است که علاوه بر دانشجویان علوم اجتماعی برای عموم هم می‌تواند مفید باشد. نویسندگان در این کتاب به شاخه‌ها و تاریخ انسان‌شناسی و رابطه آن با علوم دیگر پرداخته‌اند و همچنین در فصل‌هایی جداگانه در باب مباحث مختلفی که در انسان‌شناسی مطرح‌اند توضیح داده‌اند، از جمله؛ ژنتیک و تطور، نخستی‌های معاصر، فسیل‌های نخستی‌ها و انسان، اختلافات انسانی و نژاد، باستان‌شناسی و روش‌های آن، فرهنگ اولیه انسان، کشاورزی و رام کردن حیوانات، آغاز شهرنشینی و تمدن، مفهوم فرهنگ، مکاتب فکری در انسان‌شناسی فرهنگی، زبان و فرهنگ، روان‌شناسی و فرهنگ، معاش و به دست آوردن غذا، نظام‌های اقتصادی، خانواده و ازدواج، خویشاوندی، طبقات سنی، تمایلات مشترک و طبقه‌بندی اجتماعی، سازمان سیاسی و کنترل اجتماعی در جوامع انسانی، مذهب، هنر، تغییر فرهنگ و الگوهای آن، انسان‌شناسی کاربردی و آینده انسان‌شناسی.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam