در کلاب‌هاوس دربارهٔ علوم اجتماعی ایران گفت‌وگو می‌کنیم و به معرفی کتاب‌ها و مقالات علوم اجتماعی می‌پردازیم. اگر تمایل دارید به گروه بپیوندید 👇

کتاب «مشرکی در خانوادهٔ پیامبر» داستان عاشقانهٔ زندگی ابوالعاص و زینب (دختر پیامبر) را روایت می‌کند. نویسندهٔ اصلی کتاب دکتر حسن محدثی، از استادان ارجمند جامعه‌شناسی است که با همکاری دکتر بیژن عبدالکریمی، از استادان خوش‌فکر فلسفه، این اثر را خلق کرده است. این کتاب روایتی مستند و البته ادبی از یک رابطهٔ عاشقانه در صدر اسلام است که دکتر محدثی آن را با قلم روشن و جذاب خود در اختیار ما قرار داده است. یکی از ویژگی‌های اصلی کتاب، نگاه انسانی، همدلانه و متفاوت‌اش به تاریخ و روابط انسانی و اجتماعی در بطن تاریخ است. افزون بر این، رویکرد انتقادی و اجتماعی دکتر محدثی نیز در متن مشاهده می‌شود. به‌طوری‌که بارها از مفاهیمی همچون جایگاه و منزلت اجتماعی، فرهنگ مردسالار، جنسیت، منافع اقتصادی، فرهنگ قومی و قبیله‌ای برای فهم بهتر روابط و مناسبات شخصیت‌های داستان استفاده می‌شود. به نظرم نکته مهم اخلاقی کتاب بیش از هر چیز دیگر، اهمیت مدارای اجتماعی است؛ می‌توان علی‌رغم اختلاف عقیده و نظر، روابطی انسانی، مبتنی بر احترام و مدارا برقرار کرد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

یکی از شرط‌های لازم برای ایجاد یک گفت‌وگوی منطقی، خواستن و پذیرفتن رویکرد عقلایی-منطقی است. وگرنه به قول کارل پوپر، بحث عقلانی تأثیری عقلانی بر کسی که نمی‌خواهد نگرش عقلانی و منطقی را بپذیرد نخواهد داشت.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

#پیشنهاد_مقاله (۴)

▪️«سیاست‌های بازاری‌شدن علوم انسانی بعد از انقلاب اسلامی ایران»
✍️ سردار فتوحی
فصلنامۀ مطالعات فرهنگ-ارتباطات، بهار ۱۴۰۰، ۲۲ (۵۳): صفحات ۲۹۱ تا ۳۱۲

🔅 @masoudzamanimoghadam

🔸 باد در هلند سخاوتمندانه می‌وزد!

مسعود زمانی مقدم
(منتشرشده در ماهنامهٔ انشا و نویسندگی، شمارهٔ ۱۲۹، تیر ۱۴۰۰، صفحه ۶۰)

اواخر آذرماه ۱۳۹۸ بود که وارد هلند شدم. یکی از نخستین چیزهایی که از همان ابتدا نظرم را جلب کرد، وزش باد بود؛ چیزی که در هشت‌ماه اقامتم در هلند همواره شاهدش بودم. وزش باد از سمت دریای شمال که گاه ملایم بود و گاه شدید به‌حدی که رعب‌آور می‌نمود. واقعیت این است که باد با طبیعت و فرهنگ و صنعت هلند گره خورده است، و نیز با تاریخ هلند، وقتی که استعمارگران هلندی بادبان‌های کشتی‌هایشان را می‌افراشتند، به قصد فتح جهان. هلندی‌ها از قرن‌ها پیش بادی که پیوسته در دشت‌های هموار سرزمین‌شان می‌گشت را تسخیر کرده بودند با آسیاب‌های بادی. آسیاب بادی که امروزه نمادی از هلند است و حتی در کشورشان برای آن روز ملّی آسیاب بادی تعیین کرده‌اند. آسیاب بادی برای آن‌ها کارکردهای زیادی داشته از تخلیۀ آب اضافی چاه‌ها و رودخانه‌ها از زمین‌هایی که پایین‌تر از سطح دریا بودند تا آرد کردن غلات، گرفتن روغن و عصارۀ گیاهان و دانه‌های روغنی و نیز ارّه کردن چوب‌ها برای نجاری و قایق‌سازی. امروزه حدود هزار آسیاب بادی سنتی در هلند باقی مانده است و تقریباً همۀ شهرهای هلند حداقل یکی از این آسیاب‌ها را دارند.
هلندی‌ها وزش باد در این کشور را هوشمندانه به فرصتی مبدل کرده‌اند. حتی امروزه نیز از انرژی طبیعی باد به بهترین وجه بهره می‌گیرند. در سراسر هلند، به‌ویژه در مناطق ساحلی، تعداد بسیار زیادی از توربین‌های بادی عظیم برای تولید الکتریسیته را می‌توان به چشم دید که بخش مهمی از برق کشور را تأمین می‌کنند. استفاده‌ از انرژی پایان‌ناپذیر و سخاوتمندانۀ باد هم کم‌هزینه‌تر از دیگر منابع انرژی است و هم اینکه آلودگی زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کند. فکر می‌کنم در هلند ارزش باد آنقدری باشد که آن را استعاره‌ای از بی‌اعتباری در تعبیر «بادِ هوا» ندانیم.

@masoudzamanimoghadam

دربارهٔ کنشگری جامعه‌شناسان در شبکه‌های اجتماعی

نخست، اگرچه انتظار می‌رود جامعه‌شناسان به شیوه‌ای علمی و تحلیلی به مسائل اجتماعی بپردازند، اما فضای مجازی فعالیت خاص خودش را می‌طلبد. اینجا جای تحلیل علمی مفصل در باب مسائل نیست، برای این کار باید پژوهش کرد و کتاب و مقالهٔ علمی نوشت. در فضای پُرسرعت و رنگارنگ شبکه‌های اجتماعی، به اشتراک‌گذاریِ خلاصه و چکیدهٔ نظرات و برداشت‌ها برای مخاطبان سودمندتر است. تأثیرگذاری در این فضا بیشتر با ساده‌نویسی و کوتاه‌نویسی حاصل می‌شود، نه با قلم‌فرسایی‌های طولانی و ملال‌آور. باید سعی کرد اصل مسأله و ایده‌ها را در میان گذاشت، تا شاید موجب تأملی در مخاطبان شود. اما برای فهم عمیق‌تر باید کتاب خواند و تفکر کرد. دوم، قرار نیست کنشگری جامعه‌شناسان در فضای مجازی صرفاً با رویکردی جامعه‌شناختی باشد، بلکه جامعه‌شناسان نیز به‌عنوان عضوی از جامعه و به‌عنوان یک انسان اجتماعی می‌توانند دامنهٔ فعالیت خود را صرفاً محدود به یک رشتهٔ خاص تخصصی نکنند. ⁦سوم، هر نظری که جامعه‌شناسان در این فضا ارائه می‌کنند، وحی منزل نیست و صرفاً از تجربه‌ها و دیدگاه‌های آن‌ها نشأت می‌گیرد. مهم گفتن و خواندن و تأمل در نظرات است، بی‌آنکه لزوماً آن را بپذیریم. چهارم، کنشگری جامعه‌شناس‌ها در شبکه‌های اجتماعی، اگر نگوییم وظیفه‌ای اجتماعی، دست‌کم تلاشی ارزشمند در بازاندیشی در خویش و تعامل با دیگران است. پنجم، جامعه‌شناسان نه ژورنالیست‌اند و نه سلبریتی، که از آن‌ها انتظار واکنش سریع به اخبار و رخدادهای گوناگون روزمره را داشته باشیم.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

به نظرم فضای دانشگاهی علوم اجتماعی در ایران اگرچه عمدتاً مبتذل و آشفته است، اما پتانسیل زیادی برای فعالیت جدی علمی نیز دارد. از این‌رو، بخش مهمی از این ابتذال دانشگاهی را حاصل کم‌کاری و بی‌توجهی بسیاری از خود دانشگاهیان می‌دانم که از این فضای بالقوۀ موجود بهرۀ علمی نمی‌برند و دانشگاه را به ابزار ارتقای شغلی و درآمدزایی فروکاسته‌اند.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

مادر یک دختربچهٔ پنج‌ساله برای او در اینستاگرام صفحه‌ای راه‌اندازی کرده که در آن دختربچهٔ شیرین‌زبان با نهایت حرارت و احساس اشعار حافظ و مولانا و دیگران را دکلمه می‌کند. در نگاه نخست جذاب و بانمک به نظر می‌رسد. اما چرا باید یک بچهٔ پنج‌ساله اشعار دشوار و ثقیل را حفظ کرده و طوطی‌وار تکرار کند؟ چرا باید در پنج‌سالگی خود را وقف خودنمایی برای خواسته‌های تحمیلی والدین کند؟ بچه‌ها را اسیر خود نکنید و بگذارید آزادانه بازی کنند و متناسب با سنی که دارند زندگی کنند. بچه‌ها بازیچه دست بزرگسالان نیستند.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

محدود کردن اینترنت علاوه بر اینکه جامعهٔ مدنی کنونی را بیش از پیش ناراضی و خشمگین می‌کند، به کسب‌وکارهای کوچک و خوداشتغالی‌های طبقات فرودست نیز ضربه می‌زند. محدود کردن اینترنت خلاف خواست اکثریت مردمی است که امروزه شبکه‌های اجتماعی بخش مهمی از زیست خصوصی و عمومی آن‌ها را تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر، در کانون محدودیت اینترنت محدودیت روابط/ارتباطات اجتماعی قرار دارد و محدودیت روابط و ارتباطات اجتماعی یعنی جلوگیری از رشد متناسب جامعهٔ مدنی.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

امروز استاد جلال ستاری در سن ۹۰ سالگی درگذشت. ایشان نویسنده و محقق و مترجم بزرگی در حوزه‌های اسطوره‌شناسی و مطالعات هنر و ادبیات‌پژوهی بود. یادش گرامی!

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

اگرچه زیست اجتماعی شدیداً تحت تأثیر فضای سیاسی است، اما زیست فردی و اجتماعی‌مان را نباید به زیست سیاسی تقلیل بدهیم، حتی در سیاسی‌ترین دوران. بهتر است گاهی برای مقابله با سیاسی‌شدن شدید فضای خصوصی و عمومی‌مان، از زندگی خودمان سیاست‌زدایی کنیم و همۀ ابعاد زیستن و روابط اجتماعی‌مان را به‌واسطۀ فضای سیاسی تعریف نکنیم. سیاست بخشی از زندگی اجتماعی است و نه همۀ آن.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

در چند سال اخیر و با رشد شبکه‌های اجتماعی و فعالیت جامعه‌شناسان و جامعه‌شناسی‌خوانده‌ها در این فضا، تا حد زیادی جامعه‌شناسی از ناشناخته‌بودن در فضای عمومی خارج شده و توجه مردم به آن بیشتر شده. تا جایی‌که گاه حتی عنوان «جامعه‌شناس» را برای بالا بردن اعتبار فردی که جامعه‌شناس هم نیست به کار می‎‌برند. اخیراً در فضای مجازی عکسی از محمدرضاشاه را دیدم که در آن چندین مدرک دکتری به او نسبت داده بودند و یکی از این مدارک دکتری جامعه‌شناسی بود. از نادرست بودن این شایعۀ بی‌اساس که بگذریم، یک نکته را می‌توان از آن دریافت؛ خدا را شکر ظاهراً عنوان جامعه‌شناس در میان عموم مردم دارد ارج و منزلتی می‌یابد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

معتقدم نباید خود را محصور و محدود به یک رشتۀ تخصصی کرد. به‌ویژه برای کسانی که در علوم انسانی و اجتماعی فعالیت می‌کنند، آگاهی و دانش کافی در دیگر رشته‌های انسانی-اجتماعی نیز برای فهم بهتر و کامل‌تر جهان انسانی و اجتماعی ضرورت دارد. به‌عنوان یک پژوهشگر مسائل اجتماعی لازم می‌بینم که علاوه بر جامعه‌شناسی، با روان‌شناسی و اقتصاد و سیاست و فلسفه و هنر و ادبیات نیز آشنایی کافی داشته باشم و به اهمیت میان‌رشته‌ای بودن پژوهش نیز واقف باشم. پی‌یر بوردیو در این باره می‌گوید: «هر کس از انحصار کوچک خود بر پهنه‌ای هرچه کوچک‌تر دفاع می‌کند، این قانون بسیار آشنای جامعه‌شناسان علمی است: بهتر است که تو در یک پهنۀ کوچک دانش، نفر اول باشی تا آن‌که در پهنۀ یک امپراتوری بزرگ، نفر دوم. اما این منطق که ممکن است موتوری برای پیشرفت به حساب آید و تخصص‌های زیادی در زمینۀ پژوهش ایجاد بکند، در عین حال ممکن است به اتمیزه‌کردن آن نیز منجر شود و تعداد بی‌شماری خرده‌تخصص به وجود آورد. بنابراین، امروز وقت آن رسیده است که شروع به کاری جدی در این زمینه بکنیم و در این راه روحیه‌های انحصارگرایانه را کنار بگذاریم».

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

#پیشنهاد_مقاله (۵)

▪️«زنان سرپرست خانوار: فرصت‌ها و چالش‌ها»
✍️ ستاره فروزان و اکبر بیگلریان
فصلنامۀ پژوهش زنان، بهار ۱۳۸۲، ۱ (۵): صفحات ۳۵ تا ۵۸

🔅 @masoudzamanimoghadam

مرگ معطوف به آینده نیست، بلکه هر لحظه همراه ماست. ولی ما مرگ را به فراموشی می‌سپاریم تا از اضطراب آن خود را رها سازیم. مرگ‌آگاهی و پذیرش واقعیت مرگِ خویش می‌تواند معنای زندگی را برای ما غنی‌تر کند. مارتین هایدگر می‌گوید: «به محض آن‌که انسانی زاده می‌شود، به‌حدی رسیده که آمادهٔ مردن است». مرگ همراه همیشگی زندگی ماست؛ آیا باید آن را انکار کرد و به فراموشی سپرد؟

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

این روزها افغانستان تحت حمله‌ها و توحش طالبان حال خوبی ندارد. اما در اخبار و شبکه‌های اجتماعی که مقاومت بسیاری از مردم افغانستان در برابر جهالت و نادانی طالبان و نپذیرفتن حکومت ترسناک و غیرانسانی آن‌ها را که می‌بینم خوشحال می‌شوم. با این‌که هیچ‌گاه گذرم به افغانستان نیفتاده اما همواره احساس نزدیکی به این کشور داشته‌ام و امیدوارم روزی به افغانستان سفر کنم و هرات و کابل و قندهار و بامیان و بلخ و بدخشان را ببینم. به امید روزهای خوب و بدون جنگ برای افغانستان.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

چند روزی است که کتاب «مردانگی‌ها» را که دوست گرامی‌ام، سیدجواد حسینی رشت‌آبادی، ترجمه کرده توسط ایشان دریافت کرده‌ام. کتاب نوشتهٔ ریوین کانل، جامعه‌شناس استرالیایی است و می‌توان گفت این کتاب برجسته‌ترین و جامع‌ترین اثر در زمینهٔ مطالعات مردانگی است. کتاب جذاب و مهمی است، به‌ویژه در شرایطی که مطالعات جنسیت عموماً در حوزه‌های زنانگی و فمینیسم دیده می‌شود. این کتاب به‌تازگی (تابستان ۱۴۰۰) و در افغانستان چاپ شده است. نقد و بررسی‌اش را نیز می‌گذارم برای زمانی دیگر.

برای تهیه کتاب می‌توانید از طریق لینک زیر اقدام کنید:
https://www.facebook.com/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7-110259238007190/

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

پیامی که در تصویر می‌بینید را دیشب یکی از دوستان افغانستانی در فیسبوک به من داد. قدری دلداری‌اش دادم. واقعاً بسیار پیام تلخی است. خیلی از جوانان افغانستانی در اضطراب آینده به سر می‌برند. اگرچه دقایقی پیش سخنگوی طالبان در کنفرانس خبری امیدوارکننده صحبت کرد و تاکنون هم خوشبختانه خشونتی در انتقال قدرت صورت نگرفته، اما بین حرف و عمل فاصله بسیار است، به‌ویژه از سوی طالبان که سابقهٔ خوبی در اذهان مردم ندارد. بحث فقط امنیت نیست، آزادی نیز مطرح است. باید دید چگونه طالبان با این افکارش می‌خواهد به آزادی‌های فردی و اجتماعی بها بدهد.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam

حالا که طالبان مجدداً به قدرت رسیده است. به نظرم بیش از پیش لازم است دربارهٔ آن‌ها بدانیم. کتاب «طالبان» نوشتهٔ پیتر مارسدن کتاب روشنگری در این زمینه است. نویسنده کتاب دربارهٔ افغانستان تحقیقات بسیاری انجام داده و کتاب را هم در سال ۱۹۹۶ منتشر کرده، یعنی وقتی‌که طالبان در افغانستان به قدرت رسید و حکومت اسلامی تشکیل داد. کتاب به تاریخ شکل‌گیری افغانستان و طالبان و مرام و مسلک آن‌ها می‌پردازد. کتاب سودمندی است به‌ویژه در این هنگام که واپس‌گرایان طالبان بعد از دو دهه مبارزهٔ خستگی‌ناپذیر دوباره بر افغانستان سلطه یافته‌اند. البته باید توجه داشت که نویسنده از دید یک غربی جهان طالبان را دیده و واقعیت افغانستان احتمالاً بسیار پیچیده‌تر است، آن‌هم در حال حاضر و با تغییراتی که جامعهٔ افغانستان در بیست‌سال اخیر تجربه کرده است.

مسعود زمانی مقدم
@masoudzamanimoghadam